Во рамките на иницијативата на мрежата ИЦЕДА, релевантни институции, медиуми и граѓански организации од целните земји од Западен Балкан се состанаа во Тирана за да разговараат за можностите и предизвиците за целосно трансформирање на јавните услуги во крајни е-услуги и нивно ефективно доставување до граѓаните. Овој регионален состанок се одржа на 22 септември во Тирана со цел да се разменат знаења, идеи и добри практики меѓу земјите од Западен Балкан поврзани со дигитализирање на јавните е-услуги врз основа на примерот од Албанија, бидејќи ова е единствената земја во Западен Балкан која ги дигитализираше сите јавни услуги. Овој состанок беше одржан и со цел да се инспирира креативно и иновативно размислување и да се воспостават професионални врски кои треба да доведат до поефикасни е-услуги низ регионот.

Состанокот се одржа во затворен круг за избрана група релевантни чинители кои работат на имплементација на одредени аспекти поврзани со дигиталниот идентитет и е-услугите, меѓу кои Ромина Костани, директорка за иновации и програми IPA Gov, Национална агенција за информатичко општество (Албанија ), Анџела Бега, специјалист во Генералниот директорат за граѓански статус (Албанија), Куштрим Каноли, виш офицер за планирање политикi, Кабинетот на премиерот (Косово), Дебора Пеци, Демократија плус (Косово), Фјола Чаволи, Мрежа за следната генерација (Косово), Амара Коршиќ, Канцеларија за ИТ и е-влада на Владата на Србија (Србија), Нинослав Кекиќ, Секретаријат за јавна политика, Влада на Србија (Србија), Предраг Тема, Bridges&Creations / DX Lab (Србија), Кристина Петровска, Канцеларија за управување со матични книги (Северна Македонија), Лилјана Јоноски, Рурална коалиција (Северна Македонија), Фисник Џелили, Порталб (Северна Македонија), Милица Вучиниќ, советник во Министерството за јавна администрација на Црна Гора (Црна Гора), Вања Лазаревиќ, советник во Министерството за јавна администрација на Црна Гора (Црна Гора), како и партнерите на ICEDA.

За време на нејзината презентација, г-ѓа Костани сподели дека дигитализацијата на услугите во Албанија е долг процес, а не нешто што се случило преку ноќ. Владата ја увиде важноста и вредноста на дигиталната трансформација на јавната администрација и одлучи да ги вложи своите ресурси и напори за да го олесни животот на граѓаните. Дигиталната револуција во Албанија започна во 2013 година со дигитализација на 12 јавни услуги, за да заврши со 1225 јавни е-услуги и за граѓаните и за бизнисите во 2022 година. Таа понатаму сподели дека на почетокот било тешко да се убедат институциите да ја префрлат својата работа онлајн и да го менуваат начинот на размислување на нивните вработени, целата процедура за тоа како тие управувале со целиот сервисен систем и едноставно се прилагодувале на новата реалност на дигитализацијата. Според г-ѓа Костани, многу е важно да се има лидер во целиот овој процес кој би бил двигател за ваквите општествени промени, а во овој случај тоа бил самиот премиер.

Од 2017 година, врз основа на научените лекции, тие успеаја да ја централизираат целата инфраструктура. Иако системите се хостирани во Националната агенција за информатичко општество, базите на податоци се во сопственост на институциите кои ги обезбедуваат услугите. Поврзани со нивната владина платформа за интероперабилност, податоците покажуваат дека има околу 19 милиони месечни трансакции преку неа, 780.000 месечни апликации за е-услуги, 26.000 дневни апликации (20% бизниси и 80% граѓани). Поддршката што ја имаат во овој процес доаѓа од различни страни, а нивен поддржувач е Мајкрософт кој обезбедува лиценци и поддршка за дигитална трансформација во последните 10 години.

Во однос на оптимизацијата на временската рамка и трошоците во периодот од 2020 до 2022 година, нивната проценка е дека заштедиле 9 милиони евра и 990 години на корисниците на услуги за чекање во редици. За време на пандемијата успеаја да обезбедат е-услуга за над 1,2 милиони граѓани и бизниси, заштедија 1,36 милиони евра, како и 293 години чекање во редици. Тие го пресметуваат бројот на години врз основа на привременото чекање од 15 минути во редови, не вклучувајќи го времето кога корисникот ќе стигне до услугата, како и трошоците, не сметајќи ги трошоците за гориво, паркинг или други трошоци што може да ги имаат корисниците на услугата. Како што истакна г-ѓа Костани, многу меѓународни проценки го фалат овој дигитален напредок на Албанија, ОЕЦД, Стејт департментот на САД, ОН, ЕК, РеСПА.

Таа продолжи со споделувањето дека оваа трансформација се случила во три фази. Отпрвин, во јануари 2020 година, биле обезбедени 400 е-услуги, а бидејќи пандемијата започнала конкретно во тоа време, ова било вистинско време да се префрлат на испорака на онлајн услуги. Во некои случаи сè уште требало да одите да добиете печатени копии од самата институција, но од мај 2022 година било одлучено одговорите од институцијата да бидат електронски за околу 95% од услугите преку еАлбанија. Друга многу важна работа што таа ја сподели е дека граѓаните повеќе не треба да поднесуваат документи кои веќе ги поседуваат институциите во земјата, како што се извод од матична книга на родените, извод од државјанство итн.

Г-ѓа Костани сподели и за Албанската дигитална агенда 2022 – 2026 година. Оваа стратегија се заснова на 4 главни столбови и тоа дигитално управување, дигитални бизниси, дигитално образование и дигитални граѓани. „Дигитално управување“ се заснова на овозможување дигитални политики, интелигентни процеси и напредни решенија на безбедни платформи (ВИ, машинско учење, IoT облак, блокчејн), додека столбот „дигитален бизнис“ е повеќе фокусиран на достапни, проактивни услуги и операции спремни за бизнис (eResidence, FinTech, зголемена употреба и примена на tech-in-development за бизниси). Столбот фокусиран на трансформирање на учењето и образованието е „дигиталното образование“ (е-учење, дигитални вештини, модификација на наставната програма и вклучување на ИКТ во училиштата, повеќе програми за старт-ап, побезбеден интернет за децата), а „дигиталните граѓани“ се однесуваат на граѓаните и приватност, транспарентност на податоците и услуги на граѓаните (зголемување на вклученоста на граѓаните во одлучувањето и правните акти поврзани со приватноста, зелените решенија, паметните градови/села).

Ана Тоскиќ Цветиновиќ од Партнер Србија, обидувајќи се да спореди каде стои Србија во овој поглед, постави неколку прашања од граѓанска гледна точка. Таа беше љубопитна да дознае кои механизми ги користат за вклучување на граѓаните во овој процес, особено на дигитално неписмените. Таа се прашуваше за заштитата на податоците со оглед на најновите сајбер-напади во Албанија, како и соодносот на вработени во јавниот сектор ангажирани во лична испорака на услуги во минатото наспроти јавните службеници кои ги обезбедуваат услугите преку Интернет.

Г-ѓа Костани сподели дека помеѓу 2013-2020 година биле направени многу кампањи заедно со упатства за еАлбанија, главно преку традиционалните и социјалните медиуми и она што било откриено е дека ако ги оставите избор, луѓето нема да ги променат своите навики. Луѓето кои одат на сервисните шалтери се чувствуваат посигурни кога ја вршат услугата на шалтер бидејќи има некој што ќе им каже дали документацијата е целосна и точна. За време на КОВИД, кога луѓето немаа друг избор освен да користат еАлбанија, она што го видоа беше дека сите можеа да ги користат е-услугите. Во врска со прашањето на вработените, таа сподели дека наместо луѓето да останат без работа, тие штотуку го смениле делокругот на работа и сега се инвестирани во испорака на е-услуги.

Во однос на безбедноста на податоците како жешка тема во регионот, таа смета дека тие се опоравиле од сајбер-нападите со помош на нивните партнери од НАТО и Мајкрософт со цел да ја подобрат нивната сајбер отпорност. Тоа не била непозната ситуација, според неа: „Ова беше најтешкиот сајбер-напад што сме го доживеале, но секојдневно доживуваме помали кои се неуспешни“.

Мила Јосифовска Даниловска од Фондацијата Метаморфозис постави неколку прашања за дигиталниот пристап, намалувањето на корупцијата и сивата економија преку дигитализацијата на јавните услуги, како и плановите на институциите за градење капацитети на сите вработени со цел да се обезбеди сигурна и ефикасна испорака на е-услуги до граѓаните.

За безбедносното прашање, г-ѓа Костани сподели дека го промениле целиот начин на пристап до нивната инфраструктура врз основа на моделот нулта доверба. Сега има многу ограничувања во нивниот систем, на пр. никој не може сам да презема или брише податоци. Во овој процес тие се поддржани од Мајкрософт преку владиниот договор. Предвидено е и други партнери да им помогнат во градењето на капацитетите на нивните владини службеници. Тие имаат свои безбедносни политики кои се ажурирани, но сепак треба да се грижат за нивно спроведување.

Понатаму, таа напомена дека знае за неколку случаи кога некои понудиле да направат е-услуга за некого за одредена сума. еАлбанија е бренд и никој не може да го користи во таа смисла, па нејзината институција ги спречи да се промовираат како „даватели на услуги на еАлбанија“ и ги казни. Таа смета дека тоа е многу тешко да се контролира. Во врска со дигиталниот пристап, таа сподели дека друга Агенција ги има податоците.

Дискусијата се насочи кон предизвиците за вклучување на целата јавна администрација, трошоците за оваа инвестиција во дигиталната трансформација, онлајн плаќањето за е-услуги, како и дигитализацијата на издавањето пасоши и лични карти.

 

Проектот Зголемување на граѓанското учество во дигиталната агенда – ИЦЕДА е кофинансиран од Европската Унија и имплементиран од Фондација Метаморфозис (Северна Македонија), Академија за е-владеење (Естонија), Левизја Мјафт! (Албанија), Партнери за демократски промени Србија (Србија), НВО 35мм (Црна Гора) и ОДК – Отворени податоци Косово (Косово).

Сподели: