Фото: Michal Czyz на Unsplash

За да напредуваат на патот кон европска интеграција, земјите кандидати од Западен Балкан треба да обезбедат вистинска слобода и плурализам на медиумите. За Црна Гора и Северна Македонија, тоа значи да не останат само на формални ветувања, туку преку конкретни постапки да покажат дека демократските реформи се реална заложба, а не само зборови на хартија.

Пред неколку недели, претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, ги посети земјите кандидати од Западен Балкан во пресрет на објавувањето на Пакетот за проширување за 2025 година и извештаите за поединечните земји, во кои Комисијата ја оценува нивната усогласеност и напредок во приближувањето кон нормите и стандардите на Европската унија.

Меѓу различните теми опфатени за време на нејзината посета, Фон дер Лајен нагласи дека слободата и плурализмот на медиумите се клучни предуслови за напредок во процесот на интеграција во Европската унија.

На 20 октомври, партнерите од иницијативата Media Freedom Rapid Response (MFRR) и проектот „Транснационално застапување за слобода на информирање на Западен Балкан – ATLIB 2 “ организираа вебинар посветен на најновите случувања во медиумскиот сектор во регионот, со фокус на Црна Гора и Северна Македонија. На отворањето на настанот, советникот на амбасадата Томас Боциос од Одделот за Јадран и Балкан при италијанското Министерство за надворешни работи и меѓународна соработка ја истакна важноста на градење транснационални врски со балканските партнери со цел унапредување на слободни и независни медиуми и осигурување дека сите земји кандидати ги почитуваат демократските стандарди.

Состојбата со слободата на медиумите во регионот останува сложена и контрадикторна, забележа Маја Север, претседателка на Европската федерација на новинари. Иако е постигнат одреден напредок — како што е новиот протокол на Црна Гора за подобрување на безбедноста на новинарите — и понатаму опстојуваат сериозни предизвици. Дезинформациите, странското влијание врз информациите, политичките притисоци, економската ранливост, слабоста на локалните медиумски пазари и недоволната регулација на онлајн медиумите продолжуваат да бидат голем проблем.

Иако овие проблеми се заеднички за целиот регион, секоја земја се соочува со специфични предизвици кои бараат прилагодени одговори во согласност со локалните политички контексти.

Во Црна Гора, структурните слабости продолжуваат да ја поткопуваат независноста и слободата на многу медиуми, особено на локално ниво. Лошите социо-економски услови го прават новинарството кревка професија, сè повеќе изложена на клеветнички кампањи — често онлајн — и на злонамерни тужби дизајнирани да ги замолчат критичките гласови. Овој феномен, познат како SLAPP, конечно почнува да добива поголемо внимание во медиумскиот пејзаж на Црна Гора.

Друг сериозен проблем е недостатокот на независност на јавниот радиодифузер, кој останува вплеткан во клиентелистички односи што сериозно ја ограничуваат неговата способност да делува во јавен интерес, како што истакнува Оливера Николиќ од Институтот за медиуми на Црна Гора.

Во Северна Македонија, темпото на реформите останува бавно. „Имаме остварено некој напредок, но конечните цели сè уште се далечни“, изјави Зоран Ричлиев од Фондација Метаморфозис. Медиумскиот пазар во земјата е мал и многу фрагментиран, што ги прави медиумите подложни на надворешни политички и економски притисоци. Државното финансирање и рекламирањето продолжуваат да одразуваат силна политичка контрола врз медиумите, поттикнувајќи клиентелизам и корупција.

Иако има некои позитивни чекори — како што се подобрувањето на безбедноста на новинарите и измените на кривичниот законик за признавање на нападите врз новинари како напади врз јавни службеници — усогласувањето со европските стандарди останува непотполно. Една од најпроблематичните практики е политичкото рекламирање финансирано од државниот буџет за време на изборни кампањи, што го искривува медиумскиот пазар и ја поткопува уредничката независност.

Од поширока регионална перспектива, и во контекст на процесот на приклучување кон ЕУ, сè уште постои значителен простор за подобрување. Додека земјите кандидати можат да се ориентираат кон државите членки на ЕУ за насоки при спроведувањето на европските норми, размената не треба да биде еднострана. Државите членки исто така се соочуваат со закани за слободата на медиумите и предизвици при примената на неодамна усвоените регулативи. Во овој контекст, пристапот на транснационално застапување претставува вреден инструмент.

Во врска со спроведувањето на Европскиот закон за слобода на медиумите во Хрватска, Маја Север го истакна значењето на заедничките напори — споделување знаење, стратегии и активности — за да се обезбеди правилна примена на стандардите и целосна одговорност од страна на носителите на одлуки.

**„На крај, како што соработникот од OBCT, Масимо Морати, потсети, слободата на медиумите може да се гарантира само кога поширокото владеење на правото функционира ефективно, на пример, кога независното судство е во состојба да ја спроведува законската регулатива и да ја држи политичката власт одговорна. Усвојувањето нови закони само по себе не е доволно за зајакнување на слободата на медиумите. Тие закони мора и да се применуваат.

Изградбата на транснационални партнерства помеѓу ЕУ и Западниот Балкан е од клучно значење за одржување на фокусот врз слободата на медиумите во време кога демократијата во Европа се соочува со растечки закани и назадување. Иако законодавниот напредок треба да се поздрави, време е промените да станат видливи на терен. Постигнувањето на ова ќе бара координиран напор на повеќе нивоа, кој ги вклучува сите релевантни чинители, како во земјите кандидати, така и во рамките на самата ЕУ.

Оваа публикација е изработена во рамките на иницијативата Media Freedom Rapid Response, кофинансирана од ЕУ и како дел од проектот „Транснационално застапување за слобода на информирање на Западен Балкан – ATLIB 2“, кофинансиран од италијанското Министерство за надворешни работи и меѓународна соработка. Сите изразени мислења ги претставуваат ставовите на авторот и не ги одразуваат ставовите на институциите кои го кофинансираат проектот.

 

Сподели: