Партнерите на проектот ICEDA (Зголемување на граѓанското учество во дигиталната агенда) во соработка со партнерот домаќин на ICEDA Опен дата Косово, во рамки на регионалниот дијалог за дигиталната агенда, се собраа вчера во Приштина за да дискутираат на тема „Дигиталното владеење во регионот преку Отворено владино партнерство и други иницијативи”. Денеска ќе се одржат две јавни сесии на оваа тема, пишува Порталб.мк.
Учесниците од 5-те земји од Западен Балкан: Северна Македонија, Албанија, Косово, Црна Гора и Србија ги споделија искуствата од нивните земји со дигиталната трансформација преку Отворено владино партнерство (ОВП).
Беше нагласено дека земјите главно се соочуваат со слични предизвици во оваа нивна трансформација, се дискутираше и за трендовите, приоритетите и активностите кои треба да се преземат за да се добијат побрзи ефекти и да бидат во корист на граѓаните.
Од Северна Македонија, претставник од Фондацијата Метаморфозис беше Мила Јосифовска Даниловска, од Порталб.мк новинарот Фисник Џелили и Дарко Антиќ од Здружението за еманципација, солидарност и еднаквост на жените. Од другите земји имаше претставници од партнерските организации и претставници од државните институции.
За време на дискусијата се сподели и веста дека Косовската Влада го усвоила Националниот акционен план (НАП) за Отворено владино партнерство (ОВП). Оваа земја беше единствена меѓу соседните земји без еден таков план.
Што претставува Отвореното владино партнерство (ОВП)?
Како глобална иницијатива, Отвореното владино партнерство (ОВП) е широко партнерство составено од ентитети на национално и локално ниво кои работат заедно за да креираат акциски планови со конкретни чекори – заложби – за широк опсег на прашања. Од 2011 година, идејата на ОВП е дека отворената влада е подостапна, поодговорна и поотчетна кон граѓаните, и дека подобрувањето на односите меѓу луѓето и нивната влада има долгорочни, експоненцијални придобивки за секого.
Работејќи во поширок контекст на демократско назадување, затворање на граѓанскиот простор и подемот на авторитарната и популистичка политика, ова зрело партнерство со 78 членки составени од сѐ поголем број локални власти и илјадници учесници од граѓанското општество, овозможи над 4.000 отворени владини реформи, од кои значителен дел покажаа големо влијание.
Меѓу националните членки на оваа иницијатива се и владите на Западен Балкан, имено Албанија (2011), Босна и Херцеговина (2014), Црна Гора (2011), Северна Македонија (2011) и Србија (2012), а Косово е единствената земја која не е дел на овој процес и покрај нивните напори да се приклучи.
Собранието на Република Северна Македонија е единствената законодавна власт меѓу земјите од Западен Балкан што е дел од оваа глобална иницијатива, а за првпат и судството на Северна Македонија стана дел од најновиот Национален акциски план за ОВП (НАП), со цел да се подобри нивната отвореност и транспарентност кон јавноста.
Со помал или поголем фокус, особено за оние планови кои беа развиени за време на почетоците на пандемијата Ковид-19, владите на Западен Балкан ги подготвија своите НАП со дигитализација во различни сектори поставени како приоритет.
Една од главните компоненти во најновиот НАП 2020-2021 на Албанија е дигиталното владеење фокусирано на проширување на услугите на е-влада, проширување на порталот за отворени податоци и подобрување на испораката на јавни услуги во центрите за интегрирани услуги и шалтерите за услуги. Кога станува збор за првата точка, Албанија неодамна ги дигитализираше сите јавни услуги и на тој начин ја постигна заложбата, но се соочи со неколку пречки кога е во прашање практиката, најмногу поради тоа што нагло ги затворија шалтерите каде граѓаните можеа да побараат поддршка.
Дигитализацијата на јавните услуги се претвори во пречка за маргинализираните групи со недостаток на вештини и дигитална инфраструктура како што забележаа одредени членови на ромската заедница. Понатаму, поради неодамнешните кибер-напади, албанската Национална агенција за информатичко општество беше принудена да ги затвори онлајн јавните сервиси и владините веб-страници.
Меѓу другото, најновиот НАП за ОВП 2021-2023 за Северна Македонија содржи заложби поврзани со транспарентност, отчетност, проактивност и инклузивност, спречување на корупцијата и промовирање на добро владеење, испорака на јавни услуги, пристап до правда и животна средина и климатски промени. Сите овие заложби вклучуваат компонента на дигитализација или дигитална трансформација најмногу фокусирана на дизајн на нови иновативни дигитални решенија и механизми, отворени податоци, обезбедување повеќе е-услуги итн.
Во рамките на истиот НАП, Собранието става голем акцент на подобрување на нивната ИКТ инфраструктура, со што се подобрува нивната пристапност до граѓаните. Меѓу некои од заложбите на Собранието во оваа насока се и развојот на повеќе дигитални платформи и решенија (нова веб-страница на Собранието, онлајн портал за отворени податоци, платформа за предлози и иницијативи од граѓаните до законодавната власт, софтверско решение за следење на законодавен процес од страна на јавноста, отворање на софтверот за е-архива за јавно пребарување), набавка на потребната дигитална опрема (камери со придружна опрема за интернет пренос на сесии, софтверско решение за овозможување превод од говор во текст) и обезбедување дигитална безбедност преку дигитални потписи за пратениците и собраниската служба.
Судството на Северна Македонија е исто така суштествен дел на НАП, кој ги фокусира своите напори на подобрување на електронскиот судски портал, електронскиот систем за основна и континуирана обука на судиите, односите со јавноста на судовите и квалитетот и достапноста на податоците и информациите за функционирање на Судскиот совет.
Исто како и двете претходни земји, српскиот ОВП НАП 2020-2022, исто така, ја споменува дигитализацијата како дел од иницијативата за технолошки иновации. Обврските во однос на технологијата и иновациите треба да ја подобрат отвореноста и одговорноста преку промоција на нови технологии кои нудат можности за споделување информации и учество на јавноста.
Во меѓувреме, новиот НАП за Црна Гора е предвидено да биде завршен до крајот на годината и требаа да им овозможи на граѓаните подобар пристап до јавните услуги, поголема вклученост во креирањето политики за јавно финансирање, како и вклучување на недоволно застапените групи во креирањето на политиките. Исто така, се предвидува НАП да вклучи активности во согласност со дигиталната трансформација во рамките на јавниот сектор и е-услугите. Кога станува збор за претходниот НАП 2018-2020 година, во една прилика, високиот службеник за истражување, Андреас Павлу рече дека напорите преку овој план дадоа ограничени резултати во горенаведените области.
Бидејќи Косово не е членка на оваа иницијатива, ситуацијата на нивна страна е малку поинаква кога се во прашање формалностите, но не изостануваат нивните напори за приближување на власта до народот. Косовската влада во 2013 година одлучи да ги покрене процедурите за нивно членство во оваа мултинационална иницијатива, но доби негативен одговор. Меѓутоа, со помош на Опен Дата Косово, Косово создаде своја информативна платформа која ги обезбедува сите важни документи и други релевантни информации во врска со нивниот втор обид да станат дел од иницијативата. Тие, исто така, работат на создавање на сопствен НАП 2022-2024 чии клучни столбови се антикорупцијата, дигиталното владеење, отвореноста на податоците и граѓанското учество во одлучувањето. Како што се развива НАП, Косово има за цел уште еднаш да аплицира за членство во ОВП во последните месеци од 2022 година.
Граѓанскиот сектор (не е) вклучен во ко-креирањето на НАП за ОВП
Додека во некои земји граѓанскиот сектор е во голема мера и директно вклучен во составот и спроведувањето на НАП на нивните земји, во некои земји овој сектор не е вклучен. Граѓанските организации во Србија не се директно вклучени во активностите на НАП за ОВП, туку ја следат работата на Владата и поднесуваат извештаи за нивните активности, додека во последниот процес на ко-креирање на НАП во Северна Македонија, 86% од учесниците во процесот беа ГО додека останатите 14% дојдоа од страната на институциите.
Овој процес на заедничко креирање се состоеше од 3 онлајн информативно-едукативни состаноци, 12 онлајн состаноци за идентификување на потребите и прашањата, анализа, приоретизирање итн. и над 60 индивидуални состаноци. Фондацијата Метаморфозис и Рурална коалиција како дел од мрежата ICEDA посветено учествуваа во овој процес и успеаа да интервенираат во неколку заложби обезбедувајќи фокус на отворени податоци, институционална отвореност и транспарентност и дигитализација на јавните услуги во различни области.
Северна Македонија е, исто така, единствената земја од регионот со специјално дизајнирана платформа за е-учество посветена на ОВП која им овозможува на работните групи заеднички да го креираат НАП, да информираат и да се информираат за процесот и напредокот на секоја компонента од НАП. Оваа платформа има за цел на интерактивен и детален начин да го презентира процесот на реализација на заложбите и постигнувањата во рамките на сегашниот НАП, со цел да се овозможи непречено следење на неговата имплементација. Понатаму обезбедува визуелен приказ на НАП и опис на статусот на реализација врз основа на показателите за успех поставени за секое постигнување на конкретните обврски во одредена приоритетна област. Оваа платформа е креирана од Фондацијата Метаморфозис во рамките на Проектот за граѓанско учество со поддршка на американскиот народ преку Агенцијата на САД за меѓународен развој (УСАИД).
Во Косово, Националниот координативен комитет за изготвување на НАП за ОВП на Косово 2022-2024 се состои од претставници од владини институции, граѓански организации, медиуми и други релевантни институции. Отворени податоци Косово како ГО е член на овој комитет и придонесува за подготовката на НАП, каде што обезбедува информации за теми поврзани со Дигиталната агенда
Една од забелешките на Андреас Павлу за црногорскиот НАП 2018-2021 беше дека Црна Гора ги исполни минималните стандарди во однос на соработката меѓу Владата и ГО. На ова, лицето за контакт за ОВП во Црна Гора во Министерството за јавна администрација, Марија Јанковиќ, сподели дека има многу предизвици во спроведувањето на НАП за ОВП, наведувајќи дека еден од предизвиците е оперативниот тим и динамиката на неговите состаноци, видливоста и начинот на кој се вршеше мониторингот на претходниот НАП.
Таа сподели дека мандатот на оперативниот тим од четири години завршува и дека Министерството започнало консултации за тоа како треба да изгледа новиот оперативен тим, неговата структура, задачите и како да се има ефикасна средина за планирање на НАП, спроведување, следење и евалуација на ефектите. Јанковиќ исто така сподели дека Министерството за јавна администрација организира серија консултативни состаноци со заинтересираните страни за да се дефинираат обврските за следниот циклус на спроведување на ОВП во Црна Гора и креирање на нов НАП.
Влијанието на Отвореното владино партнерство во регионот
Членството во оваа иницијатива и имплементацијата на НАП за ОВП не треба да значи едноставно „чкртнување“ од списокот на активности, туку треба да се изгради на заедничка посветена работа од повеќе засегнати страни со цел напорите да донесат опипливи резултати што ќе ги подобрат животот на граѓаните и да се премости јазот меѓу нив и институциите.
Србија забележува 2 позитивни резултати од финализираните НАП за ОВП во областа на дигитализацијата. Во текот на 2021 година е завршен техничкиот развој на порталот за е-консултации и порталот сега е активен. Сите граѓани можат да го следат и да учествуваат во јавниот процес на одлучување. Друг позитивен случај беше „Те заштитувам“ системот за електронско пријавување, одговор и следење на насилството во кое се вклучени деца, како и поддршка на жртвите, кој е воспоставен и почна да се развива.
Во 2021 година, во конкуренција на над 100 апликации за иновативни алатки, заложбата за потранспарентни општини во Северна Македонија ја освои третата награда на европско ниво за влијание во подобрувањето на животот на луѓето и квалитетот на демократијата. Доделената заложба е група алатки кои беа креирани и ставени во функција во претходните три години, кои придонесоа за подобрување на фискалната транспарентност на локално ниво, овозможија следење во живо на седниците на 18 општини, како и директно вклучување на граѓаните во процесот на одлучување во 24 општини.
Активностите се реализираа во рамките на заложбата „Воспоставување на нови алатки за подобрување на финансиската транспарентност и отчетност на единиците на локалната самоуправа“, чиј носител е Министерството за локална самоуправа.
Во оваа прилика, тогашниот министер за информатичко општество и администрација, Јетон Шаќири, изјави дека признавањето на овие резултати прикажани преку оваа награда на Глобалниот самит е „вистинско и искрено признание за заедничкиот напор и партнерство меѓу владата, граѓанскиот сектор и донаторската заедница која обезбедува ефективни и долгорочни решенија за предизвиците со кои се соочува општеството“.
Освен Северна Македонија, со оваа чест беа наградени и други земји од Западен Балкан. Во истата категорија, Србија го доби второто место во под-категоријата Европа за јавни услуги на ePAPER, додека Албанија го доби второто место во категоријата Награди за локални ОВП иновации, под-категорија: Европа, за нивниот WhatsApp Counselor.
Извештајот за преодните резултати на Црна Гора 2018-2021 година, исто така, нотира неколку успеси во спроведувањето на НАП за ОВП, како што се проширување на алатките за онлајн учество на јавноста, подобрување на пристапот до владини информации и отворени податоци, подобрување на буџетската транспарентност и спроведување на студија за заштита на свиркачите.
Други активности вклучуваат воведување онлајн документ за идентификација, наплата на такси преку Интернет и пријавување данок преку Интернет, меѓутоа, поради политичката нестабилност имплементацијата се забави, а извештајот нагласува дека „Иако акцискиот план вклучуваше потенцијално влијателни активности околу онлајн учество на јавноста (Заложба 2), пристап до информации (Заложба 3) и буџетска транспарентност (Заложба 6), нивното ограничено завршување ги спречи да постигнат забележителни резултати или промени во практиката на отворена влада“.
Денеска, на истата оваа тема, „Дигиталното владеење во регионот преку Отвореното владино партнерство и други иницијативи”, ќе се одржат две дискусии кои ќе бидат отворени за јавноста.
На овој настан ќе има потемелна дискусија на темата за ОВП од аспект на Дигиталното владеење, и таа ќе се состои од две сесии на кои ќе се разгледаат главните области на дигиталната трансформација преку ОВП:
- Сесија I: Дигитализацијата – Приоритет во Националните акциони планови на Отворено владино партнерство на земјите од Западен Балкан (приказни за успех)
- Сесија II: Граѓанските политики во центар – Улогата на граѓанскиот сектор во процесот на креирање на Национални акциони планови на Отворено владино партнерство.
Покрај физичкото присуство, овој настан може да се следи и во живо преку платформата ZOOM, или преку Фејсбук страната на проектот ICEDA.
Секоја сесија ќе ги собере на едно место претставниците на локалните и регионалните власти и невладините организации, како и оние од оваа област, за да ги споделат и дискутираат не само за нивните индивидуални напори, туку и да дадат поширок преглед околу напорите кои ги прават нивните земји во врска со овие теми.
Целта на овие дискусии е размената на знаења помеѓу засегнатите страни (институции и граѓански организации) од Западен Балкан и започнувањето на еден продуктивен дијалог за подобра работа околу проблемите поврзани со дигиталната трансформација преку глобалните иницијативи како што е ОВП.
Проектот „Зголемување на граѓанското учество во дигиталната агенда – ICEDA“ се имплементира од Фондацијата Метаморфозис (Северна Македонија), Академијата за е-владеење (Естонија), Движењето Мјафт! (Албанија), Партнери за демократски промени (Србија), НВО 35мм (Црна Гора) и ОDК – Open Data Kosovo (Косово). Проектот се реализира со финансиска поддршка од Европската Унија, и истиот промовира подобри дигитални услуги во регионот на Западен Балкан.
