Институциите како причина за нарушувања на приватноста во медиумите

Дури и ако надлежните државни органи откријат приватни податоци на сторител или жртвата, медиумите не смеат да ги пренесуваат тие информации. Грешка од страна на државните органи не значи „дозвола“ за прекршување на етичките начела на професијата. Ова го вели Етичкиот кодекс на српските новинари, но медиумската практика често е сосема поинаква. Зошто е тоа така?

Секојдневно гледаме наслови и стории во медиумите во кои сообраќајните несреќи, злосторствата и сличните трагични настани се опишуваат на ужасни начини, во кои се посетуваат домовите на жртвите и нивните семејства, во кои се пребаруваат профили на социјалните мрежи, се шпекулира за тоа каква личност е (или бил) некој, со кого е (или бил) итн. Се добиваат информации од соседи, сигурни извори блиски до семејството, анонимни извори од полицијата итн. Медиумите објавуваат фотографии од членови на семејството и од нивните дворови, но понекогаш се користат фотографии дури и од личните карти на луѓето.

Случаите како овој – каде што информациите што ги поседува некоја институција некако го наоѓаат својот пат до медиумите – претставуваат посебен проблем, кој ги покажува состојбата во нашата медиумска сфера и нивото на заштита на правата на граѓаните. Проблемот овде е добро воспоставеното партнерство меѓу јавните институции и поединечните медиуми во непочитување на законот, што е профитабилно за двете страни.

Веројатно најпознат пример за соработка меѓу медиумите и институциите во нарушувањето на приватноста на граѓаните е случајот на Игор Вукотиќ. Неговата фотографија се појави на насловната страница на белградскиот дневен весник „Блиц“, во рамка во која се прикажани членовите на организираната криминална група Шкаљари (ОКГ). Сепак, Вукотиќ беше „обичен“ човек од Земун, кој воопшто не беше поврзан со какви било организирани криминални групи. Иако се можни грешки, она што се случи беше вознемирувачко бидејќи на насловната страница не се појави која било фотографија од Игор, на пример, фотографија од одмор што тој можеби ја објавил на Фејсбук, туку фотографијата од неговата лична карта. Со други зборови, ова беше фотографијата која институциите морале да ја користат одговорно и законски. Но, заврши во весник. Кога за време на судската постапка беше прашан како се случило тоа, тогашниот уредник на „Блиц“ одговори:

„Изворот на информации припаѓа на круговите на највисоките безбедносни служби, а весникот често го користи овој извор на информации без никакви проблеми“.

За време на Неделата на приватноста 2023, Игор зборуваше за последиците што ги претрпел поради ова нарушување на приватноста. Игор сè уште нема успеано да ги отфрли тврдењата дека е член на ОКГ; неговиот живот веќе не е ист и стравот дека може да биде во опасност никогаш не престанува. Посебен проблем е упорното одбивање на весникот да ја признае грешката и тоа што институциите не му обезбедуваат соодветна заштита:

„Очекував некаква емпатија, дека весникот ќе објави корекција, наведувајќи дека тоа не бев јас. Сепак, тоа не се случи. Институциите не реагираа, ме оставија сам да најдам начин да се справам со ситуацијата.“ – изјави Игор.

Некој во Безбедносно-информативната агенција (БИА) на медиумите им ја дал фотографијата на Игор. Комесарот за информации од јавно значење и заштита на лични податоци извршил инспекциски надзор и врз основа на наодите поднел кривична пријава против непознато лице за неовластено пренесување лични податоци при вршење службена должност. Овој извештај, како и многу други слични извештаи, немаше судска разврска. Случајот сè уште е во обвинителството.

Иако може да претпоставиме дека ова е само случајност и дека никој немал намера да го доведе Игор во опасност, штетата е направена. А тоа го направил неидентификуван службеник на БИА, очигледно обидувајќи се да постигне нешто со давање на фотографијата на весникот. Засега не знаеме дали имал финансиски или друг интерес. Но, може да претпоставиме што го мотивирало весникот да прибегне кон овој начин на добивање информации – ако има нешто ексклузивно на насловната страница, се зголемува бројот на читателите, а зголемениот број читатели го зголемува профитот.

Може да извлечеме три важни лекции од случајот на Игор. Пред сè, понекогаш може да слушнете дека приватноста не е толку важна, дека не треба да се грижиме за нашата приватност ако не сме направиле ништо лошо или дека не може да ни се случи некаква поголема штета или нешто сериозно ако некој пристапи до нашите податоци. Разгледувајќи го случајот на Игор, може да видиме дека ова е далеку од реалноста. Иако Игор не направил ништо лошо, тој се соочува со реален страв дека неговата судбина ќе биде иста како онаа на вистинските членови на двете ОКГ кои беа во неколкугодишен крвав конфликт. Како што и самиот кажа:

„Целиот ваш систем се упропастува. Се присетувате, гледате… Акумулаторот [на мојот автомобил] откажа и мојот кум скокна од автомобилот, мислевме дека Господ знае што се случува. Едноставно кажано, целиот живот ви се менува. Начинот на кој се движите, се дружите и размислувате, се разболувате психички и физички […] Искрено, нема да спијам мирно пред кривично да се гони таа личност [вработена во БИА која ги дала податоците на весникот] или оние кои дале наредби за ова.“

Оваа приказна ја покажува важноста на заштитата на приватноста дури и кога немаме што да криеме. Затоа приватноста дејствува како штит кој нè штити од напади врз нашата автономија, интегритет и безбедност.

Второ, јавните личности, познатите или спортистите не се единствените кои медиумите ги прогонуваат, а податоците не протекуваат од институциите само ако некој се спротивставува и треба да се дискредитира. Не е ни потребно да се случи трагедија за медиумските грабливци да почнат да кружат околу жртвите. Вашето име и презиме треба само на интересен начин да се совпаднат со името и презимето на личноста од интерес за медиумите за да започне трговијата со биометриски податоци, кои би требало да бидат заштитени од институција чија работа ја финансираме ние. Инфраструктурата на нарушувања на приватноста е добро развиена, единствено прашање е чија интимност ќе биде нарушена од медиумите во даден момент во потрагата по кликови и поголема продажба и заработка. Затоа, на секој од нас може да му се случи нарушување на приватноста.

Отсуството на судска разврска на случајот на Игор нè учи на нешто уште поопасно. Институциите кои се задолжени за спречување или санкционирање на оние што им ги откриваат податоците од граѓаните на медиумите сè уште не им дале многу причини на „сигурните извори“ и медиумите да се откажат од оваа практика. Обвинителството не го идентификувало лицето што ја злоупотребило биометриската фотографија која се чува во евиденцијата на Безбедносно-информативната агенција, што значи дека нема обвинение како неопходен предуслов за судска разврска на случајот. Досегашните анализи на судската практика за кривичното дело незаконска употреба на лични податоци на граѓаните покажуваат дека српските судови не примиле ниту еден предмет кој се однесува на повреда на нечија приватност или компромитирање податоци што им припаѓаат на поголем број граѓани. Неколкуте санкционирани случаи на незаконска употреба на податоци вклучуваат прекршоци со помалку драстични последици од оние што ги претрпел Игор. Сите тие завршија со условни казни или опомени.

 

За неодамнешните случаи на злоупотреба на лични податоци во регионот на Западен Балкан

 

За време на неодамнешните претседателски избори во Црна Гора, Државната изборна комисија (ДИК) им овозможи на граѓаните да користат апликација за да проверат дали нивните потписи за поддршка се наоѓаат во базата на податоци за поддршка на кандидатите. Во објавите на социјалните медиуми и писмата до ДИК, повеќе граѓани се жалеа на злоупотреба на нивните податоци откако открија дека „поддржале“ еден од претседателските кандидати. Сè уште нема судска разврска за овој случај.

 

Во Косово, најсериозното протекување на податоци во 2022 година беше регистрирано на веб-сајтот на Агенцијата за регионален развој, при што списокот на корисници на субвенции вклучуваше лични податоци на повеќе од 20 000 граѓани. Агенцијата за информации и приватност донесе решение со кое ја казни оваа институција со парична казна од 30 000 евра и ѝ наложи да ги отстрани податоците од нејзиниот официјален веб-сајт.

 

Во Северна Македонија, на почетокот на март годинава, Министерството за труд и социјална политика постапувајќи во согласност со Законот за финансиска поддршка на социјално ранливи категории граѓани заради справување со енергетската криза, објави списоци на корисници на финансиска помош во согласност со овој закон. Објавениот список на веб-сајтот на Министерството ги вклучуваше нивните имиња, презимиња и адреси. Тие најавија дека објавата ќе остане кратко со цел да се информираат корисниците, односно дека списокот на корисници на финансиска помош ќе биде отстранет по три дена. Сепак, врз основа на законот, овој потег на Министерството ја наруши приватноста на ранливата категорија граѓани. Ова не беше прва ваква постапка на Министерството – минатата година Министерството објави сличен список на корисници на финансиска помош. Овие случаи го отвораат прашањето за оправданоста кога станува збор за законски решенија кои изискуваат објавување сензитивни податоци.

 

Немањето ефективни казни за злоупотреба на лични податоци може да доведе само до уште поголеми етички прекршоци во медиумите, а оттука и до нови случаи слични на случајот на Игор. Така, не треба да се чудиме ако се повтори нешто слично.

Во поинакви околности, како заклучок на текстот за приватноста, веројатно би рекле дека треба да се потрудиме да ги заштитиме нашите податоци. Треба да внимаваме кому ги даваме нашите податоци, не треба да ги споделуваме со секого и не треба да прифаќаме разни потрошувачки поволности што се постигнуваат преку трансакции кои ја нарушуваат нашата приватност. Иако сите треба да обрнеме внимание на ваквиот совет, кога станува збор за случајот на Игор, оваа сугестија едноставно е несоодветна и недоволна. Жртвите на таквите нарушувања на приватноста може да направат навистина малку за да ги спречат штетните настани.

Наместо тоа, одговорот е во институциите. Пред сè, во институциите од кои протекуваат податоци затоа што се должни да ги спречат ваквите настани. Во услови на сè поголем ентузијазам за дигитализација на јавната администрација, што има за цел да овозможи ефикасно обезбедување јавни е-услуги, заштитата на приватноста стана поважна од кога било досега и треба да се вклучи во процесите на реформа на јавната администрација. Напорите на граѓанското општество, како што е иницијативата Зголемување на граѓанското учество во дигиталната агенда (ИЦЕДА), која е спроведена во Северна Македонија, Србија, Косово, Албанија и Црна Гора, имаат за цел да ги поддржат јавните институции да ги усогласат реформите на јавната политика со барањата за човекови права, вклучително и правата за заштита на личните податоци.

Потоа, одговорот лежи во подобрувањето на работењето на институциите чија работа и должност е да спроведат темелни кривични истраги откако ќе се случи протекување на податоци. И последно, но не и помалку важно, професионалниот интегритет на новинарите и уредниците мора да превладува над она што во моментов го поттикнува и мотивира секојдневното непочитување на правата на приватност на граѓаните за кои известуваат медиумите.

——————————————————————————————————————

Овој едукативен текст е подготвен со финансиска поддршка на Европската Унија. Содржината на овој текст е единствена одговорност на авторите и во никој случај не може да се смета дека ги одразува гледиштата на Европската Унија.

Проектот „Зголемување на граѓанското учество во Дигиталната агенда – ICEDA“ го спроведува Фондацијата Метаморфозис (Северна Македонија), Академијата за е-Влада (Естонија), Левизја Мјафт! (Албанија), Партнери за демократски промени (Србија), НВО 35мм (Црна Гора) и ОПК – Отворени податоци Косово (Косово). Проектот се реализира со финансиска поддршка од Европската Унија.

 

Сподели:


                  
meta tim sliki-02.jpg

Институциите

како

причина

за

нарушувања

на

приватноста

во

медиумите

Останати блог текстови

Секој министер се пофали и се сликаше за проектот „Една точка за услуги“, но тој никогаш не успеа - Мета.мк Новинска агенција

28.04.2023

Колаж од посетите на владините функционери во канцелариите „Една точка за услуги” / Фото: Државни институции Канцелариите „Една точка за услуги“ кои беа отворени во Скопје, Куманово, Охрид, Битола и во Тетово со цел граѓаните да му кажат „збогум“ на чекањето на шалтерите, ќе бидат затворени и на нивно место ќе бидат отворени 333 шалтери […]

Заштита на вашиот дигитален идентитет: Важноста на „сајбер хигиената“

25.04.2023

Во денешното дигитално доба, поважно е од кога било да преземете чекори за да се заштитите од сајбер заканите. Од вируси и малициозен софтвер па сѐ до измами со фишинг и кражба на идентитет, има многу ризици кои можат да ги компромитираат вашите лични информации и да направат хаос на вашите уреди. Затоа практикувањето добра […]

Комуникација со граѓаните за дигиталната трансформација– важен придонес за премостување на јазот

24.04.2023

Дигиталната трансформација ги менува нашите животи на начини што не можевме да ги замислиме дури ни пред неколку децении. Таа донесе нови можности и предизвици и го трансформира начинот на кој живееме, работиме и комуницираме меѓусебно. Сепак, комуникацијата со граѓаните за дигиталната трансформација може да биде предизвик, особено на Западен Балкан, каде што сè уште […]

„АДА“, дигиталниот асистент базиран на вештачка интелигенција кој ќе им дава информации на граѓаните за државната помош - Мета.мк Новинска агенција

10.04.2023

Дигиталниот асистент „АДА“; Фото: Влада на РСМ Инвеститорите и граѓаните ќе можат да добиваат информации за програмите за државна помош на Владата на РСМ преку првиот дигитален асистент „АДА“ кој е базиран на вештачка интелигенција. Вака информираат од Кабинетот на вицепремиерот за економски прашања Фатмир Битиќи и Фондот за иновации и технолошки развој (ФИТР), по […]

Употребата на вештачката интелигенција во државните институции е корисна, но опасна е ако се злоупотреби - Мета.мк Новинска агенција

09.04.2023

Фото: Pixabay.com Користењето на вештачката интелигенција во јавниот сектор би помогнало да се зголеми квалитетот на услугите, да се заштеди времето и парите на граѓаните, но и да се спречи корупцијата. Меѓутоа, ако вештачката интелигенција се користи нетранспарентно, последиците ги надминуваат придобивките. Ова го велат експертите за влијанието на вештачката интелигенција доколку се користи од […]

Користењето на вештачката интелигенција без стратегија ги изложува граѓаните на ризик, државата сè уште нема почнато процедура - Мета.мк Новинска агенција

08.04.2023

Фото: The image was posted by Gerd Altmann on Pixabay Употребата на вештачката интелигенција (ВИ) во недостиг на стратегија или регулатива, ги изложува граѓаните на ризик од потенцијална злоупотреба. Република Северна Македонија формираше работна група за Националната стратегија за вештачка интелигенција, но од 2021 година одржан е само еден состанок, пишува Порталб.мк. Презентирањето на роботот […]

Verified by MonsterInsights