Социјалната инклузија во современите општества е еден од клучните принципи за постигнување рамноправност и правда. Сепак, во Северна Македонија ранливите групи сè уште се наоѓаат на маргините на политичката комуникација и медиумското информирање.
Ова го покажа истражувањето за инклузивните интернет портали и изборното рекламирање во земјава, подготвено во рамки на проектот „Пари, медиуми и избори во Северна Македонија“ што го спроведува Меѓународната фондација за изборни системи (IFES) во соработка со Фондацијата Метаморфозис.
Професорката Марина Тунева, која е еден од авторите на истражувањето, во интервју ги открива главните наоди од анализата и дава јасна слика за тоа како жените, лицата со попреченост, ЛГБТИ заедницата и етничките малцинства се третирани во јавниот дискурс.
Според неа, наместо да се претстават како активни учесници во општеството, маргинализираните групи од политичките актери се портретирани како жртви или лица кои имаат потреба од помош. Дополнително, медиумите ретко ги преиспитуваат политичките наративи, што доведува до репродукција на стереотипи. Недостатокот на капацитети и знаења за инклузивно информирање само ја влошува состојбата.
Професорката Тунева укажува на недостатоците, но и на можностите за промени преку подобра регулатива, зајакнување на капацитетите и соработката меѓу медиумите, политичките субјекти, институциите и граѓанскиот сектор.
Може ли да ни кажете повеќе за тоа што покажа вашето истражување? Како се третира концептот на инклузија во политичките кампањи во Северна Македонија, односно што покажа во однос на застапеноста на жените, младите и другите маргинализирани групи? Кои всушност, маргинализирани групи, би рекле вие дека се игнорирани?
М.Т.: Вие споменавте и на почетокот дека концептот на социјална инклузија, практично, е нешто што не е толку применливо во однос на информирањето на порталите и пренесувањето на политичките наративи за време на парламентарните избори. Токму тоа и беше во фокусот на нашето истражување – да разгледаме на кој начин се применува, до кој степен, кои сè групи се отсликани во медиумското информирање, кои се исклучени, кои се запоставени, чии интереси се запоставени и така натаму.
На истражувањето работевме со колешката Снежана Бајчета и она што практично го направивме беше длабинска квалитативна анализа на содржините коишто ги добивме од мониторингот што претходно го спроведе Фондацијата Метаморфозис во рамки на проектот што го споменавте, а поддржан од ИФЕС. И дополнително, како начин за да го провериме сето ова што беше во фокусот на нашето истражување, реализиравме длабински полуструктурирани квалитативни интервјуа со соговорници кои се компетентни да зборуваат за овие прашања, во доменот на социјалната инклузија, политичкото рекламирање, медиумскиот професионализам, правници и така натаму.
Она што го добивме како сознание е дека концептот на социјална инклузија е нешто што е занемарено во медиумското информирање и, воопшто, во политичката комуникација, бидејќи тоа е нешто што го разгледувавме. Или пак, постои неконзистентна, неконтинуирана примена. Дури и кога постојат обиди и медиумите и политичарите, политичките актери, да се осврнат на овие прашања, тоа го прават на еден начин којшто е, би рекла, ригиден, преку можеби повторно „реафирмација“ на стереотипите. Го прават на начин што повторно некои ранливи групи во општеството се претставени на начин којшто не ги промовира нивните права и не ги претставува како активни граѓани во ова општество. Да бидам попрецизна, со нашето истражување ние, практично, во фокусот ги ставивме лицата со попреченост, помалите етнички заедници, а секако, низ интервјуата, особено нè интересираше да видиме какви се перцепциите на нашите соговорници во однос на претставувањето на различни групи во општеството.
Заеднички е ставот дека ни жените не се претставени како активни, низ призма на нивниот статус, моќ коишто ги имаат, туку повторно низ едни традиционални рамки и матрици на претставување, коишто, би рекле, важат и во претставувањето во добар дел и на другите ранливи групи кои претходно ги споменав.
Од медиумското информирање се исклучени ЛГБТИ заедницата за време на парламентарните избори, односно изборната кампања. Тие многу ретко се споменуваат, додека пак, кога се зборува за лицата со попреченост, тоа се прави обично низ рамка на помош – се претставуваат како лица коишто се немоќни, на коишто треба да им се помогне, да им се овозможи да живеат подобро.
Значи, повторно се враќам на онаа констатација дека не се претставени како активни гласачи, како лица коишто еднакво придонесуваат во општеството, како лица коишто може да ги изнесат своите ставови. Исклучен е нивниот глас во голема мера и најчесто кога се зборува за овие лица, се зборува низ призма на нивното застапување од други, да речеме од граѓанскиот сектор, од политичарите коишто, повторно, за да ги придобијат како гласачи, ги споменуваат нивните потреби и како на тие групи односно поединци треба да им се помогне на одреден начин, далеку од она што се критериумите за социјална инклузија и начинот на претставување на овие групи во општеството.
Истото се однесува и за етничките заедници како што се Ромите. Ромите се занемарени исто така, претставени како ранливи групи, лица на коишто треба да им се помогне, лица коишто живеат во незавидни услови, што повторно нè навраќа на она што го кажав на почетокот – социјалната инклузија е подзаборавена и не се применува на начин на којшто треба да се прави тоа и во медиумското информирање и во политичката комуникација.
Според наративите што ги спомнавте кои се користат во политичкото рекламирање и претставување во однос на ранливите групи, како што можам да сфатам, и вашиот впечаток е дека ранливите групи повеќе се маргинализираат наместо да се сметаат за еднакви?
М.Т.: Да, може да се каже тоа – се маргинализираат, се исклучуваат и се претставуваат низ онаа заштитна и ветувачка рамка. Значи, вие сте лица на коишто треба да им помогнеме, да ве заштитиме на одреден начин. Вие сте лица кон кои треба да упатиме одредени ветувања бидејќи вам ви треба помош. Тие две рамки покажуваат каков е третманот на овие лица во политичката комуникација. Тоа значи занемарување, тоа значи исклучување од просторот за јавна комуникација на начин на којшто се вклучени некои други чинители. Значи, пасивност, пасивно застапување, маргинализирање.
Каква е улогата на медиумите во рефлектирањето и репродуцирањето на политичките наративи кога во прашање се маргинализираните групи во политичкото рекламирање, и како медиумите можеме да бидеме агенти за промени?
М.Т.: Медиумите имаат многу голема улога во овие процеси и тие навистина можат да сторат многу. Нашето истражување покажа дека, за жал, во поголем дел од медиумите коишто беа анализирани, односно чии содржини беа во нашиот примерок за анализа, практично не се прави критичка анализа на политичката реторика и наративите коишто ги шират политичарите и политичките актери. Не се прави преиспитување на она што е кажано, да се анализира низ призма на повисоките стандарди на професионалност и етичност во информирањето.
Значи, да се направи осврт, едноставно содржините буквално се пренесуваат многу често така како што се дадени, така како што се креирани соопштенијата, така како што се дадени изјавите, така тие едноставно се прелеваат и во интернет порталите, што нив ги прави само како платформи за пренесување на гласот на тие актери во комуникацијата. Медиумите можат да ги преиспитаат таквите наративи, може да направат критички осврт, да се навратат на одредени ставови кои се искажани од политичарите, да се направи некаква паралела, да се преиспита што значат тие ветувања, да се направи една ретроспектива како било во минатото, а како е сега и така натаму.
Особено е важна нивната улога во разобличувањето на стереотипите. Стереотипите не се секогаш очигледни. Тие можат да бидат и имплицитни. Или пак, начинот на зборување, начинот на информирање да биде таков што повторно ќе донесе до една стереотипна слика на претставување на нештата.
Така што, тука можат многу да направат медиумите. Можеби, пред сè, преку анализа на сопственото информирање, но и анализа воопшто на информирањето на другите, па да се види каде се исклучени, зошто, кои потреби, чии потреби се запоставени, како лицата со попреченост може да бидат претставени на еден поинклузивен начин со нивно претставување како активни граѓани во ова општество, кои може да ги претстави, дали ним им се дава простор директно да ги кажат своите размислувања, ставови, вредности и потреби.
Во крајна линија, не е доволно само лицата од овие групи да зборуваат за сопствените потреби, тие може да имаат ставови за различни општествени прашања. Зошто ги нема во редовното медиумско информирање? Зошто и воопшто во кампањите се третираат на таков начин? Дури низ призма на некои илустрации што ги видовме, една визуелна опременост на содржините што ги анализиравме, видовме стереотипно претставување на овие групи, па така претставени повторно како жртви, во инвалидски колички и така натаму. Немаме еден обид да се покаже дека тие навистина се на еднакво рамниште како и сите други граѓани во ова општество. Зошто не ги гледавме во дебатни емисии, зошто ги немаше во редовното медиумско информирање, да ги пренесат своите ставови за промени во одредени сфери од општественото живеење.
Така што, во тој дел ја гледаме улогата на медиумите, во критички осврт на наративите коишто се пласираат од политичките актери, во преиспитувањето на таквите наративи, во разобличувањето на стереотипите, потемелно, подлабинско анализирање на овие прашања, давање глас на ранливите групи во општеството, соработка со граѓанскиот сектор, соработка со институциите. Во крајна линија, ние утврдивме повторно дека ова е прашање, концептот на социјална инклузија е нешто што зависи од меѓусебната соработка и координација на повеќе чинители во општеството. Не е тоа нешто што зависи само од медиумите. Медиумите ќе го отворат својот простор. Во крајна линија, се покажува дека постои интерес да се работи на овие прашања. Не постои некоја свесна тенденција да се исклучат, генерално зборувам. Се покажала голема заинтересираност, мошне често во однос на информирањето на ваквите прашања, меѓутоа недостига знаење, недостига капацитет, па така редакциите може и со промени во уредувачките политики, меѓутоа и со градење на капацитетите на својот кадар, да придонесат во подобрување на информирањето за ранливите групи во општеството.
Кои се причините за ваквите работи, според вас, во вашето истражување? Дали ваквата состојба можеби беше очекувана?
М.Т.: Па, беше очекувана, бидејќи овие прашања се разгледувале и се дискутирале во бројни други наврати, кога се анализирала улогата на медиумите и кога воопшто се анализирала и политичката комуникација. Тука, пред сè, би рекла културата на комуникација, тука е недостигот на знаење, недостигот на капацитети ако зборуваме за медиумите, недостигот на капацитети и најчесто пријавуваната потешкотија во инклузивното информирање или во отворањето на ваквите прашања на длабински начин, низ една истражувачка перспектива.
Исто така, фактот дека најчесто кога се дава предност на дневно-политичките случувања, тоа значи по автоматизам, исклучување на други прашања од јавен интерес. Тие се занемарени, па така, многу често, тие се потиснати во медиумската агенда. Значи треба да се работи на капацитетите, пред сè, на сите засегнати страни, треба да се работи на една поширока соработка, на промена на регулативата онаму каде што е потребна и со тоа работите ќе бидат подобрени. Со тоа, практично, мислам дека и јасни се недостатоците. Недостатоците се во несоодветното дефинирање на овие аспекти во нашата регулатива, несоодветното имплементирање на саморегулаторната рамка, недостигот на капацитети во медиумите, недостигот на соодветни капацитети за политичка комуникација во однос на инклузивноста, така што, тие бариери го попречуваат сеопфатното информирање.
Како изборните кампањи можат да станат алатка за промена и за промовирање на социјалната инклузија и еднаквоста, наместо да продолжат да ги зацврстуваат стереотипите и нееднаквоста?
М.Т.: Преку подобрување во голем дел од аспектите коишто веќе ги споменав. Преку подобрена соработка со граѓанскиот сектор којшто ги застапува интересите на ранливите групи во општеството, преку подобрено информирање и во рамки на политичките субјекти, согледување на резултати од бројни анализи коишто веќе постојат. Доколку јавно се искомуницирани резултатите од длабинските анализи од овие аспекти, тоа може да допре и до нив и да значи некаква порака дека нештата треба да бидат подобрени.
Исто, треба да се соработува и за јакнење на капацитетите, особено на помладите политичари. Разбирање на прашања како медиумска писменост, разбирање на принципите на инклузивно комуницирање, соработка со институциите. Една од препораките што ја имаме е да постои подобрена соработка помеѓу институциите, медиумите, професионалните медиумски здруженија, граѓанскиот сектор, за да се подобруваат капацитетите во сите правци. Доколку ја видиме таа соработка и координација, нештата ќе бидат подобрени.
Во документот давате низа препораки до државните институции, политичките партии, онлајн медиумите и граѓанските организации? Кои се најважните кои би ги издвоиле?
М.Т.: Нашите анализи го потврдија она што се дискутираше на неодамнешната конференција на ИФЕС и Метаморфозис – потребни се промени во Изборниот законик, во делот на политичкото рекламирање, потребни се промени во законот за финансирање на политичките партии, поголема транспарентност, соодветно доделување на средствата за платено политичко рекламирање, што подразбира и примена на принципите на инклузивност. Понатаму, усвојување на законот за медиуми за кој постоеше предлог од експертска група што работеше на измени на овој закон, а пред сè, во однос на формирањето на фондот за медиумски плурализам со којшто ќе се овозможи поддршка на новинарски содржини, медиумски содржини коишто значат и инклузија. Исто така, во однос на институциите, она што го споменав и претходно, да има подобрена соработка и со граѓанскиот сектор и во делот на градење на капацитетите и така натаму. Значи, имаме и за граѓанскиот сектор препораки, за професионалните медиумски и новинарски здруженија, тие се многу битна алка во овој процес, особено кога станува збор за поттикнување на транспарентноста на политичките субјекти во доделувањето на средства за платено политичко рекламирање, кога веќе го имаме како модел на финансирање.
