Приватноста е човеково право – Заштита на личните податоци во Западен Балкан

Целта на заштитата на личните податоци е да се обезбеди заштита на приватноста и другите човекови права и основни слободи при собирање, обработка и користење на лични податоци. Ова човеково право е регулирано со правната рамка во земјите од Западен Балкан, но неодамна доби нова перспектива кога законите почнаа да се прилагодуваат на Општата регулатива за заштита на податоците на Европската унија (GDPR). Овој процес на адаптација сè уште не е финализиран, и додека некои земји се во процес на прилагодување на нивните закони кон GDPR, други се веќе во процес на имплементација. Нормално, имплементацијата носи и предизвици, главно поради многуте превиди во однос на капацитетите на институциите, локалниот контекст итн.

Извор: pch.vector на Freepik

 

Правната рамка поврзана со приватноста во регионот на Западен Балкан

Заштитата на личните податоци во Србија е регулирана со Уставот на Република Србија, како и со главниот закон на оваа тема – Законот за заштита на личните податоци (ЗЗЛП), чија примена започна во август 2019 година. Овој закон, по моделот на GDPR и Директивата за спроведување на законот, ги регулира општите правила за обработка и заштита на личните податоци. Тоа се однесува и на обработката на личните податоци во одредени сектори (на пример, во безбедносниот сектор, за време на спроведување на кривични истраги, во областите на образованието, социјалната заштита, телекомуникациите, работните односи, односите со потрошувачите итн.).

Сепак, стандардите утврдени од ЗЗЛП во Србија треба да бидат специфицирани со секторски регулативи, бидејќи законот, како општа регулатива, не може да ги пропише видовите на податоци и роковите за задржување податоци што се обработуваат, на пример, во работните односи, ниту да пропишува кои податоци се собираат и на кој начин тие подоцна се користат при безбедносни проверки во рамките на Министерството за одбрана.

Реформата на правната рамка која ја регулира суштината на обработката на личните податоци во Србија е темелна работа која за жал не се спроведува во согласност со утврдените рокови и обврски. На пример, обврската утврдена со ЗЗЛП „за усогласување на другите закони кои се однесуваат на обработката на личните податоци со одредбите од ЗЗЛП“, сè уште не е исполнета.

Прекршувањето на овој рок не е нешто ново, имајќи предвид дека сè уште не е направена анализа на секторските прописи и изготвување план за нивно усогласување со новиот ЗЗЛП, иако тие се предвидени со Акцискиот план за поглавје 23. Во отсуство на анализата ова поглавје одредува кои прописи треба да се донесат и кои треба да се менуваат (и како). Институциите одговорни за изготвување на овие прописи немаат јасни насоки како да започнат со усогласување на секторските прописи со ЗЗЛП во областа на нивната надлежност. Се додека оваа анализа не ја направат Министерството за правда и Комесарот за информации од јавно значење и заштита на лични податоци, на кои им е доверена оваа задача, институциите може да се потпрат на некои алтернативни извори, како што е Анализата на прописите што го регулираат безбедносниот сектор од аспект на заштитата на личните податоци, изготвен од експерти поддржани од ОБСЕ, и две последователни анализи на избрани секторски регулативи во областа на заштитата на личните податоци и нивната имплементација (2021 и 2022 година) изготвени од „Партнери Србија“ и група граѓански организации.

Регулаторните реформи заостануваат и во регионот. На пример, во Црна Гора, намерата да се донесе закон кој ја пресликува GDPR беше објавена во 2019 година, но ова сè уште не е направено. Секторските закони ќе треба последователно да се усогласат. Понатаму, заштитата на личните податоци во Косово е загарантирана со Уставот и Законот за заштита на личните податоци, кој е изменет и усогласен со GDPR. Откако овој закон стапи на сила, неговите одредби остануваат да се тестираат во пракса, првенствено во однос на прекршувањето на личните податоци.

Во Северна Македонија, новиот Закон за заштита на личните податоци, кој е адаптација на законодавството на европската GDPR, беше усвоен во февруари 2020 година и контролорите и обработувачите на податоци беа обврзани да се усогласат и да обезбедат усогласеност на нивните бизниси со Законот до 24 август 2021 година. Во февруари 2022 година, Агенцијата за заштита на лични податоци (АЗЛП) ја усвои Методологијата за усогласување на ресорното законодавство со Законот за заштита на личните податоци која содржи насоки со кои се регулира постапувањето на министерствата во процесите на усогласување на ресорното законодавство кое го опфаќа процесот на ревидирање на постоечките закони, како и процесот на вршење процена на влијанието на законите во однос на заштитата на личните податоци. Методологијата е подготвена во согласност со добрите практики и законодавството на Европската Унија и нејзините земји членки и содржи информации за процесите на претходна консултација со националниот орган за заштита на податоците при подготовката на предлог-законите или соодветните подзаконски акти поврзани со обработка на лични податоци. На крајот, Албанија ги усвои соодветните закони за заштита на личните податоци, меѓутоа, потребно е дополнително усогласување со GDPR.

Извор: jcomp на Freepik

 

Граѓанското општество во регионот обезбедува поддршка за регулаторните реформи поврзани со приватноста

Заштитата на личните податоци е исто така важен елемент на Дигиталната агенда за Западен Балкан. Овој амбициозен потфат, кој се потпира на Дигиталната агенда за Европа, има за цел да се осигури дека луѓето од регионот можат полесно да ги користат јавните услуги, потпирајќи се на придобивките од новите дигитални технологии. Во исто време, Дигиталната агенда има за цел да го подобри просторот за онлајн бизнис и достапноста на онлајн содржините. Меѓутоа, за да се постигнат овие цели, неопходно е да се вметнат принципите за заштита на личните податоци во системот на обезбедување е-услуги. Во спротивно, постои ризик од повторени нарушувања на големи бази на податоци управувани од институции или случаи на протекување податоци од јавните институции до медиумите. Една од многуте улоги на иницијативата „Зголемување на граѓанското учество во дигиталната агенда“ (ИЦЕДА), кофинансирана од Европската Унија е да ги поддржи институциите во целните земји од Западен Балкан во спроведувањето на целите на Дигиталната агенда, спроведување на обврските за обезбедување квалитетни јавни услуги, почитување на принципите на отчетност во работата на институциите и стандардите за заштита на приватноста на граѓаните.

Членовите на иницијативата ИЦЕДА придонесуваат и за реформата на рамката поврзана со приватноста. На пример, Фондацијата Метаморфозис (Северна Македонија) ја подигнува јавната свест за прашањата за заштита на личните податоци преку едукативна кампања спроведувана низ повеќе канали и поддржува различни субјекти од јавниот, граѓанскиот и деловниот сектор во процесот на усогласување со ЗЗЛП преку обезбедување обуки и менторска поддршка за различни целни групи. Метаморфозис создаде мрежа од повеќе од 200 претставници на граѓански организации, медиуми, институции, бизниси итн. која нуди платформа за намерна дискусија за приватноста и заеднички напори за застапување за подобра имплементација на соодветното законодавство. Тие, исто така, редовно ја проценуваат усогласеноста на обезбедувањето јавни е-услуги со Законот и обезбедуваат можности за учење за пошироката публика на темата.

Во Црна Гора „НВО 35мм“ исто така беше активна во производството на едукативни материјали и организирање јавни вебинари за приватност и заштита на личните податоци. „Отворени податоци Косово“ споделува позитивна соработка со Агенцијата за информации и приватност, која е одговорна за следење на легитимноста на обработката на податоците и пристапот до јавни документи. Тие исто така се подготвени да помогнат во спроведувањето на практиките за заштита на податоците кога станува збор за промовирање на практиките за отворени податоци меѓу јавните институции и останатите засегнати страни во однос на отворените податоци.

„Партнери за демократски промени Србија“, исто така, беа една од клучните движечки сили кога станува збор за поддршка на институциите во Србија во спроведувањето на правото на заштита на личните податоци. Во таа смисла, тие создадоа Водич со цел да ги поддржат институциите одговорни за изготвување прописи од областа на заштитата на личните податоци за квалитетно да ја извршуваат работата, а со тоа да ја подобрат заштитата на личните податоци на лицата чии податоци се обработени врз основа на секторски прописи, како и зголемување на правната предвидливост во Србија преку хоризонтално усогласување на прописите. Исто така, Водичот е наменет за граѓански организации кои се залагаат за промени на одредени секторски прописи и нивно усогласување со Законот за заштита на личните податоци.

 

Проектот „Зголемување на граѓанското учество во дигиталната агенда – ИЦЕДА“ го спроведуваат Фондацијата Метаморфозис (Северна Македонија), Академијата за е-Владеење (Естонија), Левизја Мјафт! (Албанија), Партнери за демократски промени (Србија), НВО 35мм (Црна Гора) и Отворени податоци Косово (Косово). Проектот се реализира со финансиска поддршка од Европската Унија.

 

Сподели:

29349
meta tim sliki-02.jpg

ICEDA

Останати блог текстови

Форумот за управување со интернетот во Јапонија повика на заеднички напори во изградба на интернет што ги зајакнува сите луѓе

02.12.2023

Колумна за Форумот за управување со интернет во Кјото од Бардил Јашари, Извршен директор на фондацијата „Метаморфозис“ Форумот за управување со интернетот (IGF) е една од најважните платформи кога станува збор за интернет-политики. Под покровителство на Обединетите нации, форумот служи како годишна платформа, овозможувајќи им на најразлични засегнати чинители да дискутираат за тековни и идни […]

КАКO ДА СЕ (ПРЕ)ЖИВЕЕ ВО ОПШТЕСТВО ПРЕПЛАВЕНО СО ОМРАЗА НА ИНТЕРНЕТ?

14.11.2023

Слика од Freepik Еден од поголемите предизвици кога како квир активист(к)и се обидуваме да ја покренеме јавната свест и институционалната волја за нашите секојдневија е да се остане смирен, здрав, а и безбеден гледајќи директно во очи на енормното ширење на говор на омраза кон нас и нашите заедници. Изминатиот период како и секоја година […]

Говорот на омраза на интернет, особено кон жените, не се санкционира во земјава – Новинска агенција Мета.мк

13.11.2023

Во Северна Македонија, родово-базиран говор на омраза се среќава на социјалните мрежи, главно во коментарите и статусите на Фејсбук, особено во објавите на страниците на онлајн порталите. Најтаргетирани се жените, кои најчесто се на јавни функции, јавни лица, новинарки, инфлуенсерки, но и обични граѓани Фото илустрација: Порталб.мк Во Северна Македонија, случаите на говор на омраза […]

Одење по жица: Балансирање помеѓу слободен говор и говор на омраза

10.11.2023

Слободното изразување е суштинска основа на едно демократско општество. Неможноста на државата да го ограничи ова право, без „оправдана причина“, е показател за степенот на демократска зрелост на едно општество. Правото на слободно изразување е загарантирано со низа меѓународни правни акти, кои Северна Македонија ги има ратификувано, што значи дека ја презела обврската да го […]

“Вештачката интелигенција да превенира говор на омраза онлајн, но да не ја спречува слободата на говор” – Новинска агенција Мета.мк

10.11.2023

Во битката меѓу престапниците како креатори и вештачката интелигенција како превентивен механизам, од суштинско значење е да не настрада слободата на изразување Фото: cottonbro studio: https://www.pexels.com/photo/person-in-white-long-sleeve-shirt-using-macbook-air-5077038/ Моделите на вештачка интелигенција (ВИ) напредуваат и имаат можност да откријат говор на омраза онлајн, а со тоа превентивно да влијаат врз неговото ширење особено преку водечките социјални мрежи, […]

Секој министер се пофали и се сликаше за проектот „Една точка за услуги“, но тој никогаш не успеа - Мета.мк Новинска агенција

28.04.2023

Колаж од посетите на владините функционери во канцелариите „Една точка за услуги” / Фото: Државни институции Канцелариите „Една точка за услуги“ кои беа отворени во Скопје, Куманово, Охрид, Битола и во Тетово со цел граѓаните да му кажат „збогум“ на чекањето на шалтерите, ќе бидат затворени и на нивно место ќе бидат отворени 333 шалтери […]