На иницијатива на мрежата ICEDA, на 23 јуни 2022 година, институциите, бизнисите и граѓанските организации од целните земји од Западен Балкан се состанаа во Подгорица за да разговараат за можностите и предизвиците при користење на дигиталниот идентитет за јавните услуги. Целта на овој регионален состанок беше да се разменат знаења, идеи и добри практики меѓу земјите од Западен Балкан поврзани со дигиталниот идентитет врз основа на црногорскиот пример, бидејќи употребата на еИД е една од моментално популарните иницијативи во земјата, а веќе половина од населението ги поседува овие нови документи за идентификација. Настанот беше предвиден да инспирира креативно и иновативно размислување и да воспостави професионални врски што треба да доведат до поефикасни е-услуги во целиот регион.

Состанокот се одржа во затворен круг за избрана група релевантни чинители кои работат на имплементација на одредени аспекти поврзани со дигиталниот идентитет и е-услугите, меѓу кои и партнерите на ICEDA, Ванѓуш Ставро – директор на Генералниот директорат за граѓанска состојба при Министерството за внатрешни работи (Албанија), Хабит Хајредини – Оддел за добро владеење при Кабинетот на премиерот (Косово), Кујтим Криезиу – SENTRY Cybersecurity (Косово), Марија Сужиќ – Институт за развој и иновации (Србија), Кристина Петровска – Управа за водење на регистри (Северна Македонија), Божидар Цветкоски – Здружение за граѓанска толеранција и соработка – ACTAC (Северна Македонија), Александра Џанкиќ – Дирекција за лични документи и престој при Министерството за внатрешни работи (Црна Гора), и Данило Рачиќ – Дирекција за дигитализација и е-услуги во Министерството за јавна администрација (Црна Гора).

Состанокот го отвори Снежана Никчевиќ, проектен координатор во НВО 35мм, која ги поздрави гостите и ја објасни целта на средбата. Состанокот продолжи со вовед од присутните учесници, по што следеше презентација на студијата на случај на Црна Гора од страна на Александра Џанкиќ, Дирекција за лични документи и престој при Министерството за внатрешни работи, Црна Гора и Данило Рачиќ, Дирекција за дигитализација и е-услуги при Министерството за јавна администрација, Црна Гора.

Она што го споделија презентерите е дека новата лична карта носи повисоко ниво на безбедност и дека е покомплицирано да се фалсификува. Новата лична карта содржи биометриски податоци (фотографија, отпечаток од прст и сл.), но старите лични карти сè уште се во употреба, до 30.03.2023 година. Тие споделија дека на чипот на новата еИД има 3 сетови на податоци, кои ги содржат основните лични податоци на граѓаните заради идентификација во случај граѓанинот да преминува граница, квалификувани дигитални сертификати за потпис и еИД, и идентификациски број и единствен матичен број. Визуелниот и електронскиот идентитет сега е ист за граѓаните во Црна Гора, а дигиталниот потпис важи исто како и пишаниот. Сепак, дигиталниот потпис е само за дигитални цели. Граѓаните понекогаш мислат дека ако нешто идентификацискиот број и единствениот матичен број, разликата меѓу овие два броја е што првиот има 9 броја, а за разлика од вториот, овој не открива никакви лични податоци на граѓанинот. Првиот број се користи главно за јавната администрација и интероперабилноста на податоците, како и за размена на информации. Како што споделија, идејата за идентификациски број не била да се замени единствениот матичен број на граѓанинот, туку овој да остане приватен, меѓутоа ова е нешто со што сѐ уште се борат.

За граѓаните да можат да ги користат дигиталните сертификати во новата еИД во Црна Гора, прво треба да ги активираат. Важна работа што презентерите ја забележаа е дека за активирање на еИД на граѓаните им е потребен компјутер кој користи Windows и читач за картичката. Тие исто така треба да го инсталираат бесплатниот владин софтвер. Читачот е универзален за секаков вид картички кои имаат чип, а истиот може да се нарача и онлајн за 5-12 евра, а може да го користат повеќе луѓе.

Тие продолжија со објаснување дека постапката за вадење нова лична карта е иста како и досега, со само една разлика – граѓаните треба да потпишат договор со МВР за користење на лична карта. Откако ќе биде изработена, граѓаните ја добиваат еИД во заштитен плик кој содржи податоци за пристап за активирање и користење на нивните лични карти, како што се ПИН и ПУК код, како и упатства за користење и активирање на еИД. Во текот на процесот на активирање, граѓаните имаат 5 обиди за најавување со PIN и 5 погрешни обиди за PUK, по што сертификатите и еИД се целосно блокирани во случај да не успеат да ја активираат. Тоа значи дека треба да се извади нова еИД бидејќи институциите немаат друг начин да ја активираат граѓанската лична карта самите. Ова е заштитен механизам затоа што ПИН и ПУК шифрите може да ги знае само граѓанинот, а не институциите ниту кој било друг. Едно од главните прашања што беше случај досега е тоа што граѓаните го фрлаат пликото со податоците, а потоа сфаќаат дека без него не можат да ја користат својата еИД. Цената за лична карта е 5 евра и на тоа не се наплаќа друга доплата. Министерството не може да им даде на граѓаните нов ПИН или ПУК код, туку постапката треба да почне одново.

Според Џанкиќ, најголемиот предизвик со кој се соочува Министерството во моментов е подигнувањето на свеста кај граѓаните да ги чуваат своите пликови и тие го прават тоа преку кампања за подигање на свеста која започна во април 2022 година. Околу 190.000 граѓани имаат нови лични карти или односно 1/5 од граѓаните имаат добиено и активирано нови еИД. Немаат статистика за тоа колку граѓани ја добиле својата нова е-идентификација, но не ја активирале затоа што ги изгубиле пликовите.

Презентацијата продолжи со покривање на најновите законски измени, новоусвоените стратегии, фискалното влијание на дигитализацијата и нивниот одговор на КОВИД-19, проследено со споделување на студиите на случај од другите земји од Западен Балкан присутни на состанокот.

Ванѓуш Ставро – Директор на Генералниот директорат за граѓански статус при Министерството за внатрешни работи (Албанија), сподели дека во Албанија имаат еИД и за да потврдат дали вистинската личност ја користи личната карта, треба да го вметнат датумот на истекување на картичката. Тешкотијата со која се соочија е што според Законот, граѓаните над 75 години нема да треба да ја обновуваат личната карта и таа што ќе ја добијат ќе има 50 години важност. Прашањето овде е што овие луѓе кога се обиделе да се пријават да ја користат не личната карта, туку вистинските сертификати во личната карта, системот ги спречил бидејќи на датумот на истекување додале 50 години важност. Тој, исто така, сподели дека на 1 мај 2022 година, Владата на Албанија, исто така, одлучила целосно да се префрли онлајн и да ја искористи оваа иницијатива за да добие сè онлајн. Тие сѐ уште се во преодната фаза бидејќи процесот има свои тешкотии. Она што се случи е дека тие увиделе дека не сите луѓе знаат да ја користат е-услугата.

Од Северна Македонија, Мила Јосифовска-Даниловска и тимот од Северна Македонија споделија што се случува во земјата на оваа точка. Преку Националниот портал за е-услуги граѓаните можат да добијат одредена количина на е-услуги кои не се целосно дигитализирани. За да можат да ги користат е-услугите, најпрво треба да се регистрираат со Единствен систем за најава (Single Sign-On System – SSO) со внесување на нивното корисничко име (е-пошта) и лозинка, со што ќе се формира нивниот профил на системот. Понатаму, одредени проверки се вршат во процесот на регистрација за да се поврзе нивниот профил на системот со нивниот идентитет.

Тие исто така споделија дека на почетокот на минатата година, Владата на Република Северна Македонија и Mastercard ги објавија своите планови за низа дигитални решенија кои ќе ги унапредат аспирациите за дигитална економија на земјата и ќе им овозможат на граѓаните нов начин да го докажат својот идентитет при пристап до владини и деловни услуги. Првата услуга на корисници на дигитална идентификација е веќе достапна за клиентите на НЛБ Банка – електронскиот идентитет им овозможува на клиентите на Банката да ги идентификуваат и потпишуваат е-документите со нивниот е-потпис, од каде било во светот. Според меморандумот што Владата го потпиша со Mastercard, првите 5 потписи во првите 150.000 дигитални идентитети ќе бидат бесплатни во времетраење од една година, а цените за останатите, колку што јас знам, сè уште не се објавени. Дополнително, предвидено е Mastercard да донира 12.000 квалификувани електронски потписи на менаџери во 4 институции корисници на системот и неограничен број напредни електронски потписи за административни службеници во тие институции. Последната информација за оваа точка што ја споделија е дека овој месец владините претставници отидоа на студиска посета во Естонија за да се запознаат со процесот на воведување електронска лична карта, преку која на граѓаните на Естонија им се овозможува да имаат најбезбеден дигитален идентитет.

Случајот со дигитализацијата во Србија го споделија и српските претставници велејќи дека таа започнала во 2000-тите и се забрзала со доаѓањето на новиот премиер посветен на е-владеењето. Користењето на личната карта за регистрација на порталот наиде на одредени проблеми, а на граѓаните им беше тешко да преминат на повисоко ниво на профил, најмногу за постарите, но и за младите. Јавното мислење е дека порталот uprava.rs не е лесен за корисниците и дека саканата услуга не може лесно да се најде. Делот за бизниси е многу подобар и полесен за користење. Претставниците од Косово споделија дека го отвориле порталот за е-услуги еКосова кој досега работи на задоволителен начин. Тие веќе имаат околу 676.000 регистрирани корисници и над 1 милион посети на платформата. Од пред околу 2 недели споделија дека преку порталот може да се преземат различни видови на изводи како што се извод на родени.

Дискусијата се префрли на прашања поврзани со протекување податоци, кибер напади на националните портали за е-услуги и други портали на јавни институции, доверливи услуги, како и улогата на јавно-приватните партнерства во процесот на дигитализација и обезбедување безбедност во обезбедувањето на е-услуги за граѓаните и бизнисите.

——————————————————————————————————————————————

Проектот Зголемување на граѓанското учество во дигиталната агенда – ИЦЕДА е кофинансиран од Европската Унија и имплементиран од Фондацијата Метаморфозис (Северна Македонија), Академија за е-Владеење (Естонија), Левизја Мјафт! (Албанија), Партнери за демократски промени Србија (Србија), НВО 35мм (Црна Гора) и ОДК – Отворени податоци Косово (Косово).

Сподели: