И покрај тоа што во Северна Македонија постои Платформа за интероперабилност или интерконекција, според која државните органи, институциите и деловните компании треба да разменуваат податоци меѓу нив, тоа во пракса функционира делумно. Менувањето на имињата на улиците, со неажурирањето на регистрите им предизвикува дополнителни главоболки на граѓаните, при што се изложени на управни процедури и мораат да талкаат помеѓу шалтери за да бараат да им се издадат „уверенија“ за кои трошат пари, пишува Порталб.мк.
Зад кулисите на полемики за тоа како да се „крстат“ градските улици, општинските власти спроведуваат административни процедури, кои често се завиткани со политички околности или интереси, но кои не секогаш завршуваат. Токму тоа им предизвикува на граѓаните проблеми од бирократски карактер, карактеристични за нашата држава која полека се движи кон дигитализација.
Типичен пример за недостиг на меѓусебна поврзаност на институциите по електронски пат е случајот со именување на улиците. Општините и градот Скопје се обврзани со закон да имаат регистри со имињата на нивните улици и да ги ажурираат, во спротивно, за нив е предвидена глоба од 20.000 до 30.000 денари.
Согласно законските измени од 2015 година, општинските инспектори може да ги казнат одговорните доколку не водат евиденција. Во случај сторителот на прекршокот да го признае прекршокот, тогаш во рок од 8 дена мора да ја плати глобата, инаку општинските инспектори поднесуваат барање за поведување прекршочна постапка пред Комисијата за одлучување за прекршоци при Министерството за транспорт и врски.
Според законот, општинските инспектори се должни да водат евиденција за издавањето на помали платни налози и епилогот од започнатите постапки. Тие мора да ги собираат, обработуваат и чуваат податоците за: име и презиме на сторителот, место на живеење, вид на прекршок, број на платни налози и епилогот од постапката.
За сега нема докази дека општински инспектори имаат издадено платни налози.
Регистарот каде што се регистрирани сите имиња во државата се нарекува Регистар на адреси и со него управува Централниот регистар. Во Македонија, всушност, постојат два вида евиденции за адреси, едниот со кој управуваат општините (за внатрешна употреба) и Централниот регистар (јавен).
Конфузија настанува кога општините ги менуваат имињата на улиците, а потоа не ги завршуваат потребните постапки и да ги запишат во Централниот регистар, како и кога не ги ажурираат регистрите за адреси. Со тоа, практично се создава административен хаос при што одредена улица во општината е евидентирана со одредено име (ново), додека во Централниот регистар со друго име (старо). Законски име на улица која не е заведена во Централниот регистар не важи.
Според законот, промената на имињата на улиците мора да помине низ процес, кој започнува од општината, а со согласност на Владата завршува во Централниот регистар, кој потоа го дистрибуира известувањето до МВР, Заводот за статистика и Катастарот.
Преку инфографикот подолу ќе ја прикажеме рутата за промена на името на една улица.
Како што можете да видите, промената на името на една улица поминува низ неколку фази за кои има рокови утврдени со закон. Градот Скопје или општината одобруваат предлог за име до Советот и предлогот го праќаат до Влада. Списокот потоа се враќа во Советот на општината и се гласа за усвојување. Во рок од 8 дена списокот заедно со документацијата се доставува до Централниот регистар, кој во рок од 15 дена ќе треба да го запише новиот назив на определена улица. По промената, Централниот регистар во рок од 3 дена доставува известување за промената до МВР, Катастарот и Заводот за статистика.
Ова би бил нормален процес, но општинските власти често не го почитуваат истиот, всушност според презентација на Агенцијата за катастар, каде во текот на 2018 година се одржа работилница за формирање на Регистар на адреси во Република Македонија, 40 отсто од општините во нашата земја не постапиле согласно законските обврски за пренос на податоците во Централниот регистар.
Градот Скопје до Централниот регистар доставил имиња на улици за кои немало согласност од Владата
Претходната администрација на Град Скопје, предводена од Петре Шилегов, во март 2021 година доставила над 30 имиња на улици до Централниот регистар, за кои немало согласност од Владата и затоа Централниот регистар не ги запишал во Регистарот на адреси.
На 16 февруари 2021 година, Градската администрација преку јавно соопштение најави промена на имињата на стотина улици, за кои имаше согласност од Владата, која ја водеше сопартиец на градоначалникот на Скопје. Заедно со соопштението беше објавен и списокот со имиња на улици, плоштади, мостови и други инфраструктурни објекти. Според списокот требало да се менуваат имињата на 571 улица.
Потоа, на 25 март 2021 година Град Скопје во друго соопштение повторно најавува дека ќе се менуваат имињата на улиците. Списокот што овој пат го објави градот содржел 485 имиња, меѓу кои има и имиња кои ги нема на првиот список од 16 февруари.
На 30 март, Советот на Град Скопје усвои одлука за надополнување на списокот со имиња на улици, плоштади, мостови и други инфраструктурни објекти. Одлуката на Советот се однесува на списокот од 16 февруари, но притоа биле отстранети 2 имиња, односно 569.
По усвојувањето од страна на Советот, Град Скопје доставил список со имиња за промена на имињата на улиците, но Централниот регистар не ги одобрил бидејќи врз основа на Законот за именување улици, плоштади, мостови и други инфраструктурни објекти, ова не може да се направи шест месеци пред избори, односно бидејќи за 17 октомври 2021 година беше најавено дека ќе се одржат локални избори.
По изборите, Централниот регистар ја започнал постапката за регистрација, но било утврдено дека за 32 имиња на улици нема согласност од Владата и не ги регистрирал овие улици, и го информирал Градот Скопје да добие усогласеност.
„При уписот на пријавата за регистрација, Централниот регистар не регистрирал дел од инфраструктурните објекти (се работи за над 30 инфраструктурни објекти), бидејќи не биле во предлог – списокот за кој Владата на РСМ дала согласност. За истото биле известени и надлежните лица на Град Скопје“, велат за Порталб.мк од Централниот регистар.
Од Владата велат дека одлуката за списокот со имиња ја изгласале на 9 март 2021 година на 51. седница на Владата, но спорните имиња ги немало во предлог – списокот.
„Нагласуваме дека предложените имиња за кои се интересирате не се дел од списокот што Советот на Град Скопје го достави до Владата на Северна Македонија за согласност. За повеќе информации обратете се во Град Скопје“, велат од Владата.
Според ова, органите на претходната управа на Град Скопје не испратиле идентичен список со имињата за кои Владата дала согласност, туку додале други имиња за кои немало согласност и кои според законот не можат да се регистрираат.
Од новата управа на Град Скопје, со која раководи Данела Арсовска, велат дека мартовската одлука на Градскиот совет е незаконска и дека со надлежните институции работат на решавање на проблемот.
„Со оваа одлука на Советот е нарушена процедурата на одобрување на измените, ниту пак е дадена согласност од општините, што согласно законот е неопходно. Градот Скопје веќе одржа работен состанок со претставниците на Централниот регистар и се разговараше за решавање на проблемот во интерес на граѓаните. Поради сложената состојба и вклученоста и делувањето на многу институции, Град Скопје ќе постапи во рамките на своите надлежности“, велат за Порталб.мк од Град Скопје.
Граѓаните плаќаат за недостигот на интероперабилност меѓу институциите
Другата страна на паричката е што овие измени ги принудуваат граѓаните да се вклучат во бирократски процедури, при што институциите бараат од граѓаните „уверенија“ за да докажат дека името на улицата што го имаат во одреден документ е сменето. Проблемот се продлабочува бидејќи има случаи кога некоја улица претрпела измени неколку пати и општините не ги доставуваат тие измени до Централниот регистар или не ги ажурираат своите регистри. Кажано народски, имињата се менуваат за популизам, а граѓаните потоа мака мачат за да ги одврзат јазлите на административната бирократија.
Еден граѓанка, за Порталб.мк, раскажа за тоа како морала да талка од врата до врата за една услуга, која доколку би била функционална интероперабилноста меѓу институциите, ќе била надмината лесно.
„Поднесов барање за промена на живеалиштето (во овој случај мораше да помине преку aдвокатската комора). Како доказ за живеалиште морав да имам договор за закуп, услуга или сопственост за да се види дека владеам со просторот, а за тоа морав да приложам и имотен лист од Катастар. Извадив имотен лист и на барањето ја запишав таа адреса (истата адреса ја запиша и адвокатската комора кон Централниот регистар). Од Централниот регистар се јавиле во адвокатската комора, а тие ми јавија мене, дека името на улицата не е точно, дека таква улица нема. За да се реши овој проблем, за кој од aдвокатската комора ми рекоа дека е зачестен, морав да одам во Град Скопје да извадам Уверение за точна адреса и со тој документ да одам во Централен регистар“, вели граѓанката.
Според ова, името на адресата извадено од имотниот лист на Катастарот не е исто со името на адресата во Централниот регистар.
„Откако отидов во Град Скопје, ме известија дека градот не е поврзан со Катастарот, преку интероперабилност“, изјави граѓанката за Порталб.мк.
Всушност, Катастарот не е поврзан ниту со Регистарот на адреси на Централниот регистар, а Централниот регистар не е поврзан со регистрите на адреси на општините.
Агенцијата за катастар поседува графички регистар за имиња на улици и куќни броеви, што е дополнување на геопросторните податоци што Агенцијата по службена должност ги добива од Регистарот на улици и куќните броеви кои се водат во Централниот регистар.
Ваквиот недостиг на меѓусебна поврзаност создава дополнителни проблеми и во случаите кога се менуваат имињата на улиците, бидејќи граѓаните доколку сакаат да ги запишат своите имоти под новото име на улицата, треба за тоа да се ангажираат сами и да платат.
Имињата на улиците Агенцијата за катастар на недвижности ги запишува во имотните листови на недвижности само врз основа на доставување на законската основа што ја издаваат надлежните органи. Според Катастарот, доколку за недвижен имот не се достават назив и број на недвижен имот, просторот со името на улицата во имотниот лист ќе биде празен.
Доколку граѓанинот го сменил името на улицата каде што живее и сака да ги ажурира податоците во имотниот лист, мора прво да отиде во општината каде што живее, да земе потврда дека името на улицата е сменето и потоа да оди во Катастар. За секоја промена треба да се платат по 300 денари, додека рокот за издавање на документот е 7 дена.
„Ажурирањето на новите имиња на улиците се врши во постапката за одржување на катастарот на недвижности. Промените на имињата на улиците во имотните листови се вршат по поднесување на барањето од физичките и правните лица, кон кое е приложен соодветниот правен основ издаден од надлежен орган и доказ за исплата на надоместокот според тарифата“, велат од Централниот регистар.
Но, универзитетскиот професор Борче Давитковски нагласува дека по промената на името на улицата не треба да се бара потврда. Централниот регистар до сите органи доставува информација дека улицата го сменила името.
„Кај нас согласно Законот за управна постапка органите се должни при водење на постапката сами да ги приберат сите документи. Ова е задолжително, но тие никогаш не го прават тоа и ги малтретираат граѓаните, и на пример ако отидат во општина, ги принудуваат да одат од еден на друг шалтер да земат еден или друг документ. Нормално, не мора секој граѓанин да оди во Катастар за да го смени имотниот лист и да оди во општина и да испрати „потврда“ во Катастар. Значи институциите треба електронски да достават до Катастарот и тука треба да заврши целата работа, нема што граѓаните да шетаат или да праќаат потврда“, вели Давитковски.
Според него, интероперабилноста ќе се воспостави само по функционална анализа со која прецизно би се дефинирале надлежностите на институциите со цел повеќе институции да не се занимаваат со едно прашање, туку да има само една институција.
„Веќе 20 години се најавува дека ќе се спроведе функционална анализа, односно дека ќе се разграничат надлежностите меѓу органите на администрацијата, особено министерствата. Ние формираме органи, но не и надлежности како што е формирањето на МИОА или Министерството за политички системи. Едноставно треба да се направи функционална анализа за да нема дуплирање. Интероперабилноста ќе се прави дури откако ќе се спроведе функционалната анализа, односно да се разграничат надлежностите, да се локализираат и потоа ќе се бара интероперабилноста. Не вака. Како ќе се постапи кога за едно прашање се надлежни голем број институции. Зошто за оваа работа да не биде надлежна само институција? И тоа е таа функционална анализа. Видете го примерот за вода, во РСМ надлежности имаат Министерството за здравство, за земјоделство, транспорт и врски, за животна средина, инспекторатите на министерствата и комуналните инспекторати, значи имаме 4 – 5 надлежни органи, но видете колку ни се загадени водите“, додаде Давитковски.
„Потврда“ за документи за идентификација, само при промена на куќниот број
Документите за идентификацијата и патните исправи, односно личната карта или пасошот важат до истекот на рокот, без разлика дали е сменето името на улицата. Од МВР, за Порталб.мк, објаснуваат дека само доколку општините го сменат куќниот број, тогаш граѓаните мора да достават потврда од општината.
„При редовна промена на документи за идентификација, на конкретното прашање – за лична карта – доколку се работи за промена на името на улицата, граѓанинот не е должен да достави друг документ, освен да го напише името на улицата на формуларот за лична карта. Но, доколку куќниот број е сменет од општината, тогаш потребно е при редовната промена да достави потврда за промена која ја дава општината“, велат од МВР за Порталб.мк.
За разлика од Катастарот, Министерството за внатрешни работи е поврзано со Централниот регистар на население, каде меѓу другото се наоѓаат и регистрите на улици и адреси.
„МВР постапува согласно известувањата доставени за промена имиња на улици од Централниот регистар. Промените на имињата на улиците се запишуваат во електронската евиденција на информативниот систем на Министерството и од тој аспект граѓаните немаат проблем и немаме сознанија или не сме добиле поплаки од граѓани за неможност за остварување на правото на лични документи поради името на улицата“, велат од МВР.
За тоа колку е функционална платформата за интероперабилност во РСМ разговаравме со Искра Белчева, експертка од Центарот за управување со промени, организација која континуирано ги следи реформите во администрацијата.
„Од извршените тестирања на некои служби од јавниот сектор и обработката на некои електронски услуги, дојдовме до заклучок дека Платформата за интероперабилност и размена на податоци по службена должност меѓу институциите функционира само делумно“, вели Белчева, објаснувајќи дека овој заклучок е врз основа на тестирањето на услугата за стипендирање, но и на услугата за електронско пријавување на ученици што се спроведува за прв пат годинава.
Како што вели таа, суштината на платформата за интероперабилност не е да има потреба од размена на документи, туку само податоци (на граѓаните) кои брзо, лесно и безбедно се дистрибуираат електронски меѓу институциите и перспективно со приватниот сектор.
„Сепак користењето на платформата за интероперабилност зависи од тоа колку базите на податоци на институциите се дигитализирани, дали податоците од тие бази се стандардни и познати на другите институции и дали институциите обезбедуваат соодветна заштита (безбедност на податоците)“, додаде Белчева.
Во моментов има 42 институции кои се вклучени во платформата за интероперабилност. Меѓу нив се Централниот регистар, Агенцијата за катастар, Градот Скопје, министерствата, инспекторатите и низа други институции.
Дигитализацијата на услугите, иако е потребна, па дури и неопходна, во Северна Македонија се одолговлекува и често е попречена од бирократски прашања на закони и процедури, додека технолошкиот развој и развиените земји „трчаат“ брзо. Додека нашите институции се занимаваат со „сертификати, печати и потписи“, напредните земји градат системи кои го олеснуваат пристапот на граѓаните до услугите, притоа заштедувајќи време, напор и пари.
Истражувањето на Порталб.мк покажа дека Северна Македонија е 10 години зад Европската Унија во областа на дигитализацијата.
Оваа истражувачка сторија е изготвена како дел од проектот Зголемување на граѓанското учество во Дигиталната агенда – ИЦЕДА, ко-финансиран од Европската Унија и спроведуван од Фондацијата Метаморфозис (Северна Македонија), Академија за е-владееење (Естонија), Levizja Mjaft! (Албанија), Партнери за демократска промена Србија (Србија), НВО 35мм (Црна Гора) и ODK – Oтворени податоци Косово (Косово).
Оваа истражувачка сторија е изготвена со финансиска поддршка од Европската Унија. Содржината од оваа истражувачка сторија е единствена одговорност на Фондација Метаморфозис и авторот и на ниеден начин не ги одразува ставовите на Европската Унија.