Drejtori për Zhvillim i Fondacionit Metamorfozis, Filip Stojanovski në hapje të Konferencës, në fjalën e tij theksoi se bashkëpunimi me USAID-in në promovimin e të dhënave të hapura do të ketë efekt të ngjashëm me projektet e mëparshme në të cilat kanë bashkëpunuar Metamorphosis dhe USAID si rasti me projektin e implementuar për verifikim të fakteve i mbështetur nga USAID deri në vitin 2017.
Stojanovski tha se konferenca ndërkombëtare për të dhëna të hapura është vazhdimësi e bashkëpunimit me USAID-in, duke theksuar se është kënaqësi të bashkëpunohet me ta dhe me Ministrinë e Shoqërisë Informatike dhe Administratës (MSHIA). Ai përshëndeti të gjithë pjesëmarrësit në konferencë dhe u uroi suksese në tri ditët e ardhshme.
Ushtruesi i detyrës Përfaqësues i Zyrës së USAID-it, James Stein në fjalën e tij tha se është shumë i kënaqur që në ditët në vijim do të flitet për përdorimin e të dhënave të hapura, sepse të dhënat e hapura janë një mjet që ofron kulturën e besimit ndërmjet institucioneve dhe qytetarëve. Stein vuri në dukje se të dhënat e hapura i lejojnë qeveritë të marrin përgjegjësi, ndërkohë që u ofrojnë qytetarëve informacione se si përdoren paratë.
Stein i pëcolli fjalët e presidentit amerikan Joe Biden, i cili e bëri të qartë se administrata e tij ishte e përkushtuar ndaj vlerave më të larta të transparencës dhe demokracisë. Duke vepruar kështu, të dhënat e hapura janë një mjet për t’i bërë vendimet e qeverisë më transparente.
Në fjalën e tij, ai shprehu kënaqësinë që në periudhën e kaluar është rritur numri i të dhënave të hapura nga institucionet dhe komunat, të cilat mund të bëjnë ndryshime pozitive në shoqëri dhe të promovojnë zgjidhje për përdorimin e të dhënave të hapura nga qytetarët. James Stein theksoi se USAID-i po punon për të mbështetur Republikën e Maqedonisë së Veriut në rrugën e saj drejt BE-së, së bashku me ministritë në harmonizimin e ligjeve.
“Përparimi është mbresëlënës dhe shpresoj të ndaj më tej njohuritë nga të gjithë pjesëmarrësit në periudhën e ardhshme,” tha Stein.
Ministri i Shoqërisë Informatike dhe Administratës Admirim Aliti në fjalën e tij theksoi se të dhënat e hapura janë shumë të rëndësishme për t’i bërë institucionet transparente, ndërsa politikanët dhe menaxherët të bëhen të përgjegjshëm dhe më të aksesueshëm për gazetarët dhe qytetarët.
Në kuadër të bashkëpunimit të MSHIA me Fondacionin Metamorfozis, me aktivitetet e rregullta për të dhëna të hapura, në vazhdimësi punohet në përkrahjen e institucioneve me aspektet teknike dhe mënyrën e funksionimit të portalit për të dhëna të hapura – data.gov.mk.
“Në portal deri më sot janë publikuar 543 të dhëna nga 72 institucione të sektorit publik. MSHIA në bashkëpunim me Fondacionin Metamorfozis në kuadër të projektit të USAID-it punon për të mbështetur institucionet si MASH, MPB, Byroja e Prokurimeve Publike, Instituti i Shëndetit Publik dhe Sekretariati i Përgjithshëm i Qeverisë në procesin e hapjes së dhënave të tyre”, tha ministri Aliti.
Ai bëri të ditur se në periudhën e ardhshme do të realizohen disa aktivitete si: trajnimi dyditor onlajn për të dhëna të hapura në pesë institucionet, inventarizimi dhe katalogimi i grupeve të të dhënave, krijimi i grupeve të të dhënave në format të hapur dhe aktivitete të tjera. Njëkohësisht, deri më tani është zhvilluar një trajnim për trajnerë me pjesëmarrjen e 20 përfaqësuesve nga 9 institucione shtetërore, si dhe është përgatitur një webinar i automatizuar me 10 mësime për të dhëna të hapura.
Ministri Aliti po ashtu përmendi se janë paraparë ndryshime në ligj për harmonizimin e tij me direktivën e BE-së për të dhënat e hapura dhe ripërdorimin e të dhënave të sektorit publik. Tashmë është krijuar një grup pune për ndryshime ligjore, i cili po punon në mënyrë aktive për arritjen e këtij qëllimi.
Sesioni i parë i Konferencës Ndërkombëtare për të Dhënat e Hapura kishte të bënte me qeverisjen e mirë përmes të dhënave të hapura, ku morën pjesë Stanislav Vasilkovski, këshilltar për sistemet e TI-së në MSHIA, Zlatko Atanasov, këshilltar shtetëror dhe koordinator në Kuvendin e RSM-së, Irena Bojaxhievska, eksperte për të hapura. Të dhënat dhe Toni Angelovski, zëdhënës i MPB-së.
Stanislav Vasilkovski nga MSHIA në seancë përmendi se Strategjia për të Dhëna të Hapura në vend është krijuar në vitin 2018, kur u krijua portali për të dhëna të hapura data.gov.mk. Portali bazohet në praktikat më të mira botërore.
“Është një platformë të e cila mund të ketë qasje te të dhënat e hapura të të gjitha institucioneeve”, tha Vasilkovski.
Ai shtoi se bashkëpunimi me Fondacionin Metamorfozis do të vazhdojë edhe në periudhën e ardhshme dhe është planifikuar një trajnim më i gjerë që do të përfshijë persona që nuk janë në proces, por që duan të përfshihen në të.
Vasilkovski përmendi se tashmë është përgatitur dhe promovuar plani i pestë i veprimit për qeverisje të hapur 2022-2025, i cili është përgatitur nga përfaqësues të sektorit qeveritar dhe joqeveritar. Një konferencë e nivelit të lartë u mbajt më 23 shkurt të këtij viti për të promovuar Planin e Pestë të Veprimit për Promovimin e Partneritetit të Hapur të Qeverisë dhe Qeverisjes së Hapur.
Zllatko Atanasov nga Kuvendi i RSM-së në seancë theksoi se legjislatura ka dy dokumente strategjike, ndërsa në planin strategjik për Kuvendin e gjashtë qëllimeve strategjike, Parlamenti i hapur renditet si i dyti. Së pari ishte e rëndësishme të përcaktohej se cilat të dhëna duhej të ishin të hapura, dhe gjëja e dytë ishte vendosja e të gjitha atyre të dhënave në format elektronik në mënyrë që ato të ishin lehtësisht të aksesueshme dhe të kërkueshme dhe të mund të shkarkoheshin lehtësisht në format të hapur.
“Më parë menduam se mjafton të vendosim një PDF nga Plani i Prokurimit Publik, por doli që nuk ishte ashtu”, tha Atanasov.
Sa i përket të dhënave të hapura, Kuvendi i RSM-së u tregua i kujdesshëm, përveç që ato të jenë në format elektronik, të publikohen në shumë kanale dhe jodiskriminuese, që do të thotë në shumë gjuhë, por jo vetëm në faqen e Kuvendit, por edhe në një portal të veçantë.për të dhëna.
Ndër përpjekjet dhe në kuadër të synimit strategjik të Kuvendit të RMV-së për infrastrukturën e TIK-ut, Atanasov theksoi se janë duke punuar në një uebfaqe të re të Parlamentit që do të ofrojë kërkim më të mirë për qytetarët dhe mundësi për transmetimin e kanalit të ri parlamentar, në të cilin Kuvendi dëshiron të ofrojë emisione debatuese dhe produksion të vetin.
Në kuadër të këtij synimi strategjik të Kuvendit është edhe zbatimi i softuerit pët monitorim, me të cilin në ueb-faqen e Kuvendit mund të gjurmohet në kohë reale deri ku në çfarë mase është miratimi i ligjit për të cilin ka filluar procedura legjislative, në mënyrë që çdo subjekt të dijë se ku është ligji, ku duhet të lobohet dhe te kush.
Ekspertja e të dhënave të hapura, Irena Bojaxhievska, në seancë tha se ligji i parë për të dhëna të hapura është miratuar në shkurt të vitit 2014, kështu që si shtet tashmë kemi një përvojë tetëvjeçare e gjysmë. Krahas detyrimit për të respektuar si vend direktivën e re të BE-së, ligji i ri po miratohet për të adresuar sfidat me të cilat jemi përballur deri tani në praktikë.
Bojaxhievska theksoi se analiza e rishikimit të Direktivës së BE-së për të dhënat e hapura ka treguar se kthimi i investimeve në nivel të BE-së nga të dhënat e hapura parashikohet të jetë 149 miliardë euro. Vlera e shtuar është se deri në vitin 2027, bazuar në të dhënat e hapura, numri i vendeve të punës në BE duhet të rritet midis 709.000 dhe 795.000.
Ajo përmendi rezultatet e një sondazhi, i cili tregon se nga 50 institucione, 38 ose 79% e tyre janë përgjigjur se i përditësojnë të dhënat manualisht dhe vetëm 5 institucione kanë konfirmuar se i përditësojnë teknikisht të dhënat përmes API.
Gjithashtu, 37% e institucioneve janë përgjigjur se hapja e të dhënave është e realizueshme, por hapja e tyre kërkonpërpjekje jashtëzakonshme.
“Ata ose nuk kanë pajisje të mjaftueshme harduerike dhe softuerike ose kanë probleme me stafin e TI-së ose me burimet njerëzore dhe teknike në përgjithësi,” tha ekspertja Bojaxhievska.
Madje vetë BE-ja ka llogaritur se sa kushton hapja e të dhënave nga institucionet. Ofertat aktuale tregojnë se kushton nga 2.400 euro në vit për deri në 7.3 milionë kërkesa API në 150,000 euro në vit për deri në 1.2 miliardë kërkesa API. Kërkesa për të vënë të dhëna të hapura të disponueshme përmes API-së do të kushtonte nga 30,000 € deri në një maksimum prej 2 milion € në vit për çdo Shtet Anëtar.
“Për shkak se jemi një vend i vogël, nuk konsiderojmë se po flasim për implikime të mëdha fiskale për vendin dhe institucionet”, tha Bojaxhievska.
Ajo shtoi se fondet nuk duhet të jenë arsyetim pse nuk kemi një nivel më të lartë të të dhënave të hapura.
Për hapjen e të dhënave, në periudhën e ardhshme do të duhet të punojmë me Entin Shtetëror të Statistikave (ESHS), sepse të dhënat ekzistuese nuk janë në format të hapur dhe mund të kërkohen vetëm në mënyrën e ofruar nga ESHS.
Administrata Hidrometeorologjike (HMA) duhet të lidhet me data.gov.mk, thotë Bojaxhievska, për të futur të dhënat për mjedisin dhe ndotjen, duke shtuar se në periudhën e ardhshme duhet të publikohen shumë të dhëna.
Të dhënat e hapura nga institucionet në vend perceptohen si vepër e MSHIA-së, por Maqedonia e Veriut nuk ka shembuj pozitivë si në Britaninë e Madhe, ku kryesojnë vetë zyrtarët.
Bojaxhievska rekomandoi që në të ardhmen të ketë shikueshmëri dhe promovim më të madh të të dhënave.gov.mk, dhe institucionet që mbledhin të dhëna (veçanërisht Regjistri Qendror dhe Agjencia për Kadastër), të publikojnë paraprakisht shpenzimet e tyre për të pasur kushte transparente dhe të barabarta për qytetarët dhe kompanitë.
Toni Angelovski, zëdhënës i MPB-së, tha se institucioni i tyre është specifik, sepse përpunojnë një numër të madh të njoftimeve dhe të dhënave që janë me interes për opinionin.
“Kjo kërkon staf dhe mjete teknike. Të gjithë e dimë gjendjen e vendit, por këto janë gjëra që mund të kapërcehen nëse ka vullnet politik. Nëse ata kanë vullnetin për t’u hapur, atëherë do të bëhet. Udhëheqja më e lartë e Ministrisë është veçanërisht e hapur për hapje dhe transparencë”, tha zëdhënësi Angelovski.
Ai përmendi se si institucionet po përballen me mungesë të stafit dhe trajnim të pamjaftueshëm. Angelovski përmendi se MPB-ja përgatit pjesë nga ngjarjet ditore dy herë në ditë ose sipas nevojës dhe disa herë në ditë.
Angelovski njoftoi se deri në fund të qershorit do të ketë një uebfaqe krejtësisht të re të MPB-së që do të jetë shumë më e qartë dhe më e aksesueshme për qytetarët dhe theksoi se do ta promovojnë shumë shpejt.
Në ditën e parë të Konferencës Ndërkombëtare për të Dhëna të Hapura, pasdite u mbajt një seancë speciale për krijimin e kulturës së të dhënave të hapura, ku folën Bojana Bajiq, shefe e Departamentit të Teknologjisë Informative në Ministrinë e Financave të Malit të Zi, Andreja Glushçeviq, Koordinatore për Open Data në Qeverinë e Serbisë, Ariana Gjuli nga Open Data Kosova, Aranita Brahaj, Drejtoreshë Ekzekutive e Institutit Shqiptar të Shkencës dhe Iskra Bellçeva Ristovska nga Qendra për Menaxhimin e Ndryshimeve.
